Авар цӀарис

ЦӀарис жаваблъун бачӀуна щав, щий, щиб, щал гьикъазе, ва семантикияб рахъалъ рахъалъ рикьула хасаздеги гӀаммаздеги. Элъул категорияби авар мацӀалда руго хадусел: класс (чиясул, чӀужуялъул, гьоркьохъеб), рикӀкӀадулаб форма (цолъул, дагьлъул, гӀемерлъул) ва хӀалат: (абсолутив, эргатив, генитив, датив, инструменталис ва локативазул серияби).^[1]

ЦІарсил гІаламатал

ЦIаралъул руго хадусел грамматикиял гIаламатал:

Хассалги гIаммалги рукIин. Хасал цIаразде гъорлъе ккола гIадамазда (хасго), хIайваназда, бакIазда лъурал цIарал: МухIамад, ГIали, Москва. ГIаммал цIаразде гъорлъе уна хутIаралщинал: лъар, бетIер, зоб, ракь, мегIер;
Цолъул ва гIемерлъул форма букIин: бетIер — бутIрул, ракь — ракьал, мегIер — мугIрул;
Чиясул, чIужуялъул ва гьоркьохъеб жинс букIин. Авар мацIалда рагIаби жинсазде рикьула гьел щив? щий? щиб? абурал суалазда рекъон: чиясул жинс (щив?) — вас, эмен, вац; чIужуялъул жинс (щий?) — яс, эбел, яц; гьоркьохъеб жинс (щиб?) — хIалтIи, ракь, гIор.
ИгІрабазда рекъон свери: вац — вацас — вацас ва гь. ц.

Класс

Авар цӀарсал рикьула лъабго классалде. ТӀоцебеселде гъорлӀе ккола бихьинчиясда хурхарал цӀарсал: бихьинчи, эмен, вас, вац. КӀиабилелъ гъорлӀе рачуна чӀужуялда хурхарал цӀарсал: чӀужу, эбел, яс, яц ва ц. ХутӀарал цӀарсал, чӀагоялги, чӀагоял-гурелги жал рихьизарулел, уна лъабабилеб классалде гъорлӀе.

Жинсиял гӀаламатал
Класс	Жинс	Цолъул форма	Мисал	ГӀемерлъул форма	Мисал
I	чиясул	в	вас вачӀана	р/л	васал рачӀана
II	чӀужуялъул	й	яс ячӀана		ясал рачӀана
III	гьоркьохъеб	б	чу бачӀана		чуял рачӀана

РикӀкӀадул форма

ЦӀарсазул буго цолъул, дагьлъул ва гӀемерлъул формаби. Руго цо форма гурони гьечӀе, мисалалъе, цолъул форма гурони букӀунаро рокьи, сахлъи гӀадинал абстрактивиял цӀарсазул.

Руго цо-цо pluralia tantum рагӀаби: кагътал (хӀай, цолъул формаялда кагъат — жинда тӀад хъвадаризе хӀалтӀизабулеб жо), цӀороберал, цӀадираби. Гьабго тӀелалде гъорлъе рачине бегьула рос-лъади, эбел-эмен гӀадал рагӀабиги. Гьенирго руго батӀи-батӀиял росабазул гӀадамазде абулел цӀаралги, щай гурелъул гьезул корреляталлъун цолъул формаялда рукӀуна адъективал, жал топонимаздаса лъугьарал^[2] (балагье Авар росабазул гӀадамазда абулел цӀарал).

Цо-цо цӀаразул цолъул формаялъул рукӀине бегьула цадахълъиялъул магӀнаги: гамачӀ — цо яги гӀемерал цадахъ, материал хӀисабалда.

Авар мацӀалда гӀемерлъул форма лъугьунел суффиксал рикьизе бегьула кӀиго тӀелалде:

Продуктивиял:
- -аби^[3] (ахиралда рагьарал ва суффиксалиял -н, -л ругел, ахирисеб рагьараб [+н] тӀагӀуна): дару — дар-аби, рагӀи — рагӀ-аби, хӀалтӀухъан — хӀалтӀухъ-аби;
- -заби — гӀадамазда хурхарал цӀаразулъ: чапар — чапар-заби, гӀалим — гӀалим-заби, гьудул — гьудл-заби;
- -ал — рагьукъаб ахиралда ругел рагӀабазулъ: бис — бис-ал, бер — бер-ал, кӀул — кӀулал; авар мацӀалъул жиндирго журарал аслу бугел рагӀабазулъ (тӀадецуй бугеб суффиксалъулъ) аслуялъул кӀиабилеб рагьаралъул лъугьуна редукция: гудур — гудр-ал, лъимер — лъим-ал, лъим — лъин-ал; къанагӀат суффикс -ал дандчӀвала ахиралда рагьараб бугеб битӀараб аслуялъулъ, жиндие гӀемерлъул формаялда редукция лъугьунеб: гьобо — гьабал; гӀурус мацӀалдаса рачӀарал рагӀабазулъ суффикс ккола тӀадецуй гьечӀеб ва редукция лъугьунаро: трактор — трактор-ал;
- -ял — цожубараб CV аслу бугел рагӀабазулъ: къо — къо-ял, цӀа — цӀа-ял, чу — чу-ял, амма ца — ца-би, цӀва — цӀва-би, чӀва — чӀва-би;

Продуктивиял гурел:
- -зал (цожубарал рагӀабазулъ): лагъ — лагъ-зал, нугӀ — нугӀ-зал, хур — хур-зал;
- -дул, -ул (аслуялъул вокализм хисула V > у): гъадаро — гъудр-ул, кету — кут-ул, тӀегь — тӀугь-дул;
- -и (аслу хисиялъул низам гьечӀел): тӀинчӀ — тӀанчӀ-и, хӀинчӀ — хӀанчӀ-и, гӀака — гӀач-и; гьабго цоцаца хиси хутӀула цо-цо жубараб аслу бугел рагӀабазулъ, жидер кӀиабилеб бутӀалъун -чи компонент бугел: захӀмат-чи — захӀмат-чагӀи, гӀолохъан-чи — гӀолохъ-аби;
- -би (аслуялъул вокализм хисула V > у): кӀветӀ — кӀутӀ-би, гӀанса — гӀунсби, квартӀа — куртӀ-би.

ГӀемерлъул форма лъугьунеб супплетивияб къагӀида бихьизабун буго чӀужу — руччаби параялда. Гьединго дандчӀвала цо-цо рагӀабазул гӀемерлъул форма лъугьунеб кӀи-кӀи къагӀидабиги: хабар — хар-бал/хабарал, кету — кут-ул/кат-ал, хоб — хобал/хабал/хабзал ва ц. Гьениб параллелияб формабазул цояблъун ккола ударение гьечӀеб суффикс -ал, жинца цо ккураб къадар бихьизабулеб, гьебго заманалда гьелъул корелляталъ бихьизабула къадар гьечӀеб букӀин: дагьалго рукъал — гӀемарал рукъзал^[4]. Цо-цо нухалда плюралисалъул батӀи-батӀияб формация гьабиялдалъун лексикияб магӀна хисула. Жибго гӀемерлъул формаялъул категория гуребги, авар мацӀалда буго дистрибутивияб гӀемерлъи бихьизабиялъул къагӀидаги (цӀарул аслу такрарлъиялдалъун): рокъо-рокъоре, рахъ-рахъалде.

ХӀалаталъул категория

ГӀадатал

Авар мацӀалда кинабниги буго 24 хӀалат, гьезул ункъго ккола гӀадатаблъун, хутӀараб 20 — бакӀалъул. ГӀадатал хӀалатазде гъорлӀе уна аслияб, жиб цӀаралъул битӀараб аслулъун кколеб, актив, хаслъул ва кьовул хӀалатал, жал хъвалсараб аслуялдаса лӀугьунел.

ХӀалат	Суал	Суффиксал	хӀалтӀизабула
Аслияб хӀалат (номинатив/абсолюютив)	щив? щий? щиб? щал?		унгутӀияб (транзитивияб-гуреб) фигӀлуялъул субъект бихьизабизе: жакъа цӀад бана; аналитикиял континуалиял формабазда транзитивиял фигӀлабазул субъект бихьизабизе (номинативияб конструкция): бацӀги церги давла бикьулел рукӀана^[5]; транзитивияб фигӀлуялъул пациенс (битӀараб тӀадежубай) бихьизабизе: васас кагъат хъвана; гьабго модель хутӀула гьединго лугбузул багъа-бачари бихьизабулел фигӀлаби ругел жумлабаздаги: Дица, бералги къанщун, бетӀер гьанкӀезабуна; жубараб предикаталъул цӀарулаб бутӀаялда -лъун бутӀагун цадахъ: гьурилъун роржун ана сонал. хитӀаб гьабиялда; аппозитивиял конструкциязда, гӀемерисеб гӀагарлъиялда хурхарал терминазда, хӀалтӀи-пишаялъул цӀаразда, топонимазда ва ц.: дирго вац МухӀамадкамил; гьанибго бегьула аслияб хӀалат батӀи-батӀиял дандраязда цадахъ букӀинеги: Щибаб кечӀ тӀаде вачӀунев гьобол гӀадин букӀуна; бутӀрул хъваялда, суратазда гъоркьваязда, къамусияб ва абулеб форма хӀисабалда.
Актив хӀалат (эргатив)	лъица? сунца?	-с/-лъ/-ца	транзитивияб фигӀлуялъул агенс бихьизабизе (эргативияб конструкция): Ханас гьесухъе чи витӀанила; инструменталияб тӀадежубайлъун: васас къалмица сурат бахъана; иш лъугунеб куцалъул хӀаллъун: дунго матӀуялъ вихьана; заманалъул хӀаллъун: гьеб къоялъ ниж дандчӀвана; бакӀалъул ва гӀилла-мурадалъул хӀаллъун: гӀемер хъвадариялъ килщал унтула.
Хаслъул хӀалат (генетив)	лъил? сундул?	-(у)л	щиб букӀанги сундуе букӀанги кколеб букӀин бихьизабизе: инсул рукъ, тӀехьалъул жилд, гьоболасул чу; киналдасаго бутӀа бихьизабизе: гӀадамасул берал, кочӀол рагӀаби, нусалъул бал; щиб букӀаниги кинаб букӀаниги материалалъул гьабураб букӀин бихьизабизе: меседил баргъич, щагӀил гъадаро, цӀулал гъуд; гӀемерлъиялдаса цо элемент бихьизабизе: рекӀаразул цевехъан; субъекталъул иш/хӀал бихьизабизе: гӀалимзабазул бахӀс, бетӀералъул унти, рекӀел кьаби; шартӀияб къагӀидаялъ гьанибго бачине бегьула субъект — ишалъул хӀасил бихьизабиги^[6]: моцӀрол канлъи, зурма-къолол гьаракь; гӀуцӀулеб элементалъул къадар бихьизабизе: лъел гӀеретӀ, ханждал хъап, тӀорщалил роцен; группаялъул гӀуцӀи бихьизабизе: тӀогьол квацӀи, ясазул тӀел, боцӀул рехьед; гӀаммаб баянлъиялъул гьоркьолъи бихьизабизе: рокьул гӀаламат, эркенлъиялъул бакънал, лъикӀаб тайпаялъул айгъир; заманалъул гьоркьолъи бихьизабизе: роол гӀуж, хасалил сордо, ихдалил заман; бакӀалъул гьоркьолъи бихьизабизе: авлахъалъул тӀугьдул, росдал гӀадамал; гӀаламатазул ва гьел тӀаде кколезул гьоркьолъи бихьизабизе: мугӀрузул борхалъи, гӀадамасул чӀухӀи, халичабазул гьайбатлъи; сундуе букӀаниги щиб букӀаниги жо хӀалтӀизаби: чол тӀикъва, оцазул рукь; тӀаде цӀаялъулаб конструкциялъул субъект бихьизабизе: Гьав ханасул йикӀанила цӀакъ берцинай цо яс; цо-цо фигӀлабигун хъвалсараб тӀадежубай хӀисабалда: Киназго жиде-жидер поэзи-ялъул, халкъазул бицана.
Кьовул хӀалат (датив)	лъие? сундуе?	-е	цӀаралъ гьабулеб иш цогиялдехун буссараб букӀин бихьизабизе: дица васасе кумек гьабуна; бокьизе фигӀлуялда субъект бихьизабизе: дие мун йокьула; цогидал предикалгун цадахъги: Цо замандаласан бацӀи-е-ги цара-е-ги кӀи-кӀи тӀинчӀ гьабун буго.

БакӀалъулал

БакӀалъул хӀалатаз рихьизарула меслъиялъул, иналъул, багъариялъул ва цогидал магӀнаби. Рикьула хадусел тӀелазде:

локатив яги чӀовул хӀалатал (суффикс -д) жидеца бугеб бакӀ бихьизабулел, цо хӀалалда сасиналъул, чӀеялъул магӀна бичӀизабулел;
аллатив яги рачӀул хӀалатал (суффикс -е), жидеца кибехун букӀаниги рачӀин/ин бихьизабулел (букӀине бегьула -хун бутӀагун);
аблатив яги ратӀалъул (суффикс -са), жидеца сундаса букӀаниги киса букӀаниги батӀалъун ин бихьизабулел;
транслатив (суффикс -н), жинца сунда жанисаниги ин бичӀчӀизабулеб.

Локализациялъул суффиксазде балагьун, хӀалатазул щибаб тӀелги бикьула щу-щу сериязде:

ХӀалат	Серия/хӀалат	Суал	Суффиксал
Локатив	I/жинда хӀалат	лъида? сунда?	-да/--тӀа
	II/жиндихъ хӀалат	лъихъ? сундухъ?	-хъ
	III/жиндилъ хӀалат	лъилъ? сундулъ?	-лӀ
	IV/жиндикь хӀалат	лъикь? сундукь?	-кь
	V/жаниб хӀалат	киб?	-в/-й/-б/-р
Аллатив	I/жинде хӀалат	лъиде? сунде?	-д-е
	II/жиндихъе хӀалат	лъихъе? сундухъе?	-хъ-е
	III/жиндилъе хӀалат	лъилъе? сундулъе?	-лӀ-е
	IV/жиндикье хӀалат	лъикье? сундукье?	-кь-е
	V/жанибе хӀалат	кибе?	-в-е/-й-е/-б-е/-р-е
Аблатив	I/жиндаса хӀалат	лъидаса? сундаса?	-д-а-са
	II/жиндихъа хӀалат	лъихъа? сундухъа?	-хъ-а
	III/жиндилъа хӀалат	лъилъа? сундулъа?	-лӀ-а
	IV/жиндикьа хӀалат	лъикьа? сундукьа?	-кь-а
	V/жаниса хӀалат	киса?	-са
Транслатив	I/жиндасан хӀалат	лъидасан? сундасан?	-д-а-сан
	II/жиндихъан хӀалат	лъихъан? сундухъан?	-хъ-ан
	III/жиндилъан хӀалат	лъилъан? сундулъан?	-лӀ-ан
	IV/жиндикьан хӀалат	лъикьан? сундукьа(н)?	-кь-ан
	V/жанисан хӀалат	кисан?	-сан

БакӀалъул хӀалтал сериязде балагьун, хӀалтӀизарула:

I серия — щиб букӀаниги лъиде/сунде букӀнии данде ккун тӀадехун букӀин (локатив), тадехун ин/бачӀин (аллатив), тасӀа ин/бачӀин (аблатив), тӀасан ин/бачӀин (транслатив) бичӀчӀизабизе;
III серия — щиб букӀаниги лъида/сунда букӀаниги гӀагарлъухъ букӀин (локатив), гӀагарлъухъе ин/бачӀин (аллатив), гӀагарлъухъа ин/бачӀин (аблатив), гӀагарлъухъан ин/бачӀин (транслатив) бичӀчӀизабизе;
III серия — щиб букӀаниги лъида/сунда букӀаниги гъорлъ букӀин (локатив), гъорлъе ин/бачӀин (аллатив), гъорлъа ин/бачӀин (аблатив), гъорлъан ин/бачӀин (транслатив) бичӀчӀизбизе;
IV серия — щиб букӀаниги лъида/сунда букӀаниги гъоркь букӀин (локатив), гъоркье ин/бачӀин (аллатив), гъоркьа ин/бачӀин (аблатив), гьоркьан ин/бачӀин (транслатив) бичӀчӀизабизе;
V серия — щиб букӀаниги сунда букӀаниги жаниб букӀин (локатив), жинибе ин/бачӀин (аллатив), жаниса ин/бачӀин (аблатив), жанисан ин/бачӀин (транслатив) бичӀчӀизабизе;

Гьел хӀалатазул гьединго хӀалтӀизарула бакӀазул магӀнаялда гуребги, цогидаб магӀнаялдаги. Бищун гӀемер хӀалтӀизабулеб I сериялъул локатив:

рекӀее асар лӀугьиналъул фигӀлабигун субъект бихьизабизе: васасда гьеб бичӀчӀана, дида кинабго жо кӀочон тана;
адресатияб ва цогидал тӀадежубаял рихьизаризе: АбутӀалибица авар мацӀалда дие жиндирго цӀияб кечӀ цӀалана;
физикияб асар гьабиялъул фигӀлабазул объект гьабизе: дос таманча речӀана долда;
дандекквеялъул объект лӀугьинабизе: гьев вукӀана вацасдаса къуватав вуго.

ЦӀаралъул свери

Авар мацӀалъул цӀарал, жидер актив игӀрабалда букӀунеб ахиралде балагьун, рикьула лъабго свериялде; I свериялъул ахиралда букӀуна -с, II свериялъул — -лъ, III свериялъул — -ца.

тӀоцебесеб свериялда рекъон рачӀуна гӀемерисел чиясул жинсалъул гӀаммал цӀарал, чиясул жинсалъул жидер ахиралда жинсияб гӀаламат бугел хасал цӀарал (-ав ахиралда ругел авар хъизан-цӀаралги), гьединго -ов, -ев ахирал ругел фамилиялги^[7], .

чи, *вац*, *Хириясулав*, *ГӀумаров*
ИгӀраб		Цолъул форма
Аслияб		чи	вац	Хириясулав	ГӀумаров
Актив		чи-яс	вац-ас	Хириясул-ас	ГӀумаров-ас
Хаслъул		чи-яс-ул	вац-ас-ул	Хириясул-ас-ул	ГӀумаров-ас-ул
Кьовул		чи-яс-е	вац-ас-е	Хириясул-ас-е	ГӀумаров-ас-е
ЧӀовул (локатив)	жинда игӀраб	чи-яс-да	вас-ас-да	Хириясул-ас-да	ГӀумаров-ас-да
	жиндихъ игӀраб	чи-яс-ухъ	вац-ас-ухъ	Хириясул-ас-ухъ	ГӀумаров-ас-ухъ
	жиндилъ игӀраб	чи-яс-улъ	вац-ас-улъ	Хириясул-ас-улъ	ГӀумаров-ас-улъ
	жиндикь игӀраб	чи-яс-укь	вац-ас-укь	Хириясул-ас-укь	ГӀумаров-ас-укь
	жаниб игӀраб	—	—	—	—
РачӀул (аллатив)	жинде игӀраб	чи-яс-де	вац-ас-де	Хириясул-ас-де	ГӀумаров-ас-де
	жиндихъе игӀраб	чи-яс-ухъе	вац-ас-ухъе	Хириясул-ас-ухъе	ГӀумаров-ас-ухъе
	жиндилъе игӀраб	чи-яс-улъе	вац-ас-улъе	Хириясул-ас-улъе	ГӀумаров-ас-улъе
	жиндикье игӀраб	чи-яс-укье	вац-ас-укье	Хириясул-ас-укье	ГӀумаров-ас-укье
	жанибе игӀраб	—	—	—	—
РатӀалъул (аблатив/транслатив)	жиндаса(н) игӀраб	чи-яс-даса(н)	вац-ас-даса(н)	Хириясул-ас-даса(н)	ГӀумаров-ас-даса(н)
	жиндихъа(н) игӀраб	чи-яс-ухъа(н)	вац-ас-ухъа(н)	Хириясул-ас-ухъа(н)	ГӀумаров-ас-ухъа(н)
	жиндилъа(н) игӀраб	чи-яс-улъа(н)	вац-ас-улъа(н)	Хириясул-ас-улъа(н)	ГӀумаров-ас-улъа(н)
	жиндикьа(н) игӀраб	чи-яс-укьа(н)	вац-ас-укьа(н)	Хириясул-ас-укьа(н)	ГӀумаров-ас-укьа(н)
	жаниса(н) игӀраб	—	—	—	—

кӀиабиле свериялда рекъон рачӀуна чӀужуялъул жинсалъул гӀаммал цӀарал ва цо-цо, жидер ахиралда жинсияб гӀаламат бугел, хасал цӀарал, гьоркъохъеб жинсалъул лъикӀаланго гӀаммал ва хасал цӀарал^[7]. Аслияб игӀрабалда -ия, -ие абурал ахираздалъун лъугӀулел батӀиял мацӀаздаса рачӀарал цӀарал игӀрабазде сверулаго, ахирияб -я/-е гьаракь гьоркьоса тӀагӀуна, амма руго гьоркьосарахъиялги, мисалалъе, школа, аптека гӀадал рагӀаби

*чӀужу*, яц, *рукъ*, *хӀули*
ИгӀраб		Цолъул форма
ИгӀраб		чӀужуялъул жинс		гьоркьохъеб жинс
Аслияб		чӀужу	яц	рукъ	хӀули
Актив		чӀужу-ялъ	яц-алъ	рукъ-алъ	хӀули-ялъ
Хаслъул		чӀужу-ялъ-ул	яц-алъ-ул	рукъ-алъ-ул	хӀули-ялъ-ул
Кьовул		чӀужу-ялъ-е	яц-алъ-е	рукъ-алъ-е	хӀули-ялъ-е
ЧӀовул (локатив)	жинда игӀраб	чӀужу-ял-да	яц-ал-да	рукъ-ал-да	хӀули-ял-да
	жиндихъ игӀраб	чӀужу-ялъ-ухъ	яц-алъ-ухъ	рукъ-алъ-ухъ	хӀули-ялъ-ухъ
	жиндилъ игӀраб	чӀужу-ялъ-улъ	яц-алъ-улъ	рукъ-алъ-улъ	хӀули-ялъ-улъ
	жиндикь игӀраб	чӀужу-ялъ-укь	яц-алъ-укь	рукъ-алъ-укь	хӀули-ялъ-укь
	жаниб игӀраб	—	—	рукъ-алъ-уб(в/й/р)	—
РачӀул (аллатив)	жинде игӀраб	чӀужу-ял-де	яц-ал-де	рукъ-ал-де	хӀули-ял-де
	жиндихъе игӀраб	чӀужу-ялъ-ухъе	яц-алъ-ухъе	рукъ-алъ-ухъе	хӀули-ялъ-ухъе
	жиндилъе игӀраб	чӀужу-ялъ-улъе	яц-алъ-улъе	рукъ-алъ-улъе	хӀули-ялъ-улъе
	жиндикье игӀраб	чӀужу-ялъ-укье	яц-алъ-укье	рукъ-алъ-укье	хӀули-ялъ-укье
	жанибе игӀраб	—	—	рукъ-алъ-убе	—
РатӀалъул (аблатив/транслатив)	жиндаса(н) игӀраб	чӀужу-ял-даса(н)	яц-ал-даса(н)	рукъ-ал-даса(н)	хӀули-ял-даса(н)
	жиндихъа(н) игӀраб	чӀужу-ялъ-ухъа(н)	яц-алъ-ухъа(н)	рукъ-алъ-ухъа(н)	хӀули-ялъ-ухъа(н)
	жиндилъа(н) игӀраб	чӀужу-ялъ-улъа(н)	яц-алъ-улъа(н)	рукъ-алъ-улъа(н)	хӀули-ялъ-улъа(н)
	жиндикьа(н) игӀраб	чӀужу-ялъ-укьа(н)	яц-алъ-укьа(н)	рукъ-алъ-укьа(н)	хӀули-ялъ-укьа(н)
	жаниса(н) игӀраб	—	—	рукъ-алъ-уса(н)	—

Лъабабилеб свериялда рекъон сверула чиясул ва чӀужуялъул жинсалъулги хасал цӀарал, гьоркьохъеб жинсалъул гӀезагӀанго цӀарал. Лъабабилеб свериялда рекъон рачӀунел гьоркьохъеб жинсалъул рагӀабазул кьибилалъулъ лъугьуна флексия: ракӀ — рекӀе-ца, цо-цо рагӀабазул актив игӀрабалда -д бачӀине бегьула, гӀурус мацӀалдаса рачӀарал рагӀабазул ахиралдаса тамахаб ишара тӀагӀуна^[7].

*МухӀамадкамил*, *ПатӀимат*, *ракӀ*, *рахь*
ИгӀраб		Цолъул форма			ГӀемерлъул форма
ИгӀраб		чиясул жинс	чӀужуялъул жинс	гьоркьохъеб жинс	ГӀемерлъул форма
Аслияб		МухӀамадкамил	ПатӀимат	ракӀ	рахь
Актив		МухӀамадкамили-ца	ПатӀимати-ца	рекӀе-ца	рахьда-ца
Хаслъул		МухӀамадкамили-л	ПатӀимати-л	рекӀе-л	рахьда-л
Кьовул		МухӀамадкамили-е	ПатӀимати-е	рекӀе-е	рахьда-е
ЧӀовул (локатив)	жинда игӀраб	МухӀамадкамили-да	ПатӀимати-да	рекӀе-да	рахьда-да
	жиндихъ игӀраб	МухӀамадкамили-хъ	ПатӀимати-хъ	рекӀе-хъ	рахьда-хъ
	жиндилъ игӀраб	МухӀамадкамили-лъ	ПатӀимати-лъ	рекӀе-лъ	рахьда-лъ
	жиндикь игӀраб	МухӀамадкамили-кь	ПатӀимати-кь	рекӀе-кь	рахьда-кь
	жаниб игӀраб	—	—	—	—
РачӀул (аллатив)	жинде игӀраб	МухӀамадкамили-де	ПатӀимати-де	рекӀе-де	рахьда-де
	жиндихъе игӀраб	МухӀамадкамили-хъе	ПатӀимати-хъе	рекӀе-хъе	рахьда-хъе
	жиндилъе игӀраб	МухӀамадкамили-лъе	ПатӀимати-лъе	рекӀе-лъе	рахьда-лъе
	жиндикье игӀраб	МухӀамадкамили-кье	ПатӀимати-кье	рекӀе-кье	рахьда-кье
	жанибе игӀраб	—	—	—	—
РатӀалъул (аблатив/транслатив)	жиндаса(н) игӀраб	МухӀамадкамили-даса(н)	ПатӀимати-даса(н)	рекӀе-даса(н)	рахьда-даса(н)
	жиндихъа(н) игӀраб	МухӀамадкамили-хъа(н)	ПатӀимати-хъа(н)	рекӀе-хъа(н)	рахьда-хъа(н)
	жиндилъа(н) игӀраб	МухӀамадкамили-лъа(н)	ПатӀимати-лъа(н)	рекӀе-лъа(н)	рахьда-лъа(н)
	жиндикьа(н) игӀраб	МухӀамадкамили-кьа(н)	ПатӀимати-кьа(н)	рекӀе-кьа(н)	рахьда-кьа(н)
	жаниса(н) игӀраб	—	—	—	—

ГӀемерлъул формаялда ругел цӀарал игӀрабазде свери.

*вацал*, *яцал*, *рукъзал*, *ракӀал*
ИгӀраб		ГӀемерлъул форма форма
ИгӀраб		I свери ч. ж.	II свери чӀ. ж.	II свери гь. ж.	III свери гь. ж.
Аслияб		вацал	яцал	рукъзал	ракӀал
Актив		вац-аз	яц-аз	рукъзаб-аз	ракӀ-аз
Хаслъул		вац-аз-ул	яц-аз-ул	рукъзаб-аз-ул	ракӀ-аз-ул
Кьовул		вац-аз-е	яц-аз-е	рукъзаб-аз-е	ракӀ-аз-е
ЧӀовул (локатив)	жинда игӀраб	вас-аз-да	яц-аз-да	рукъзаб-аз-да	ракӀ-аз-да
	жиндихъ игӀраб	вац-аз-ухъ	яц-аз-ухъ	рукъзаб-аз-ухъ	ракӀ-аз-ухъ
	жиндилъ игӀраб	вац-аз-улъ	яц-аз-улъ	рукъзаб-аз-улъ	ракӀ-аз-улъ
	жиндикь игӀраб	вац-аз-укь	яц-аз-укь	рукъзаб-аз-укь	ракӀ-аз-укь
	жаниб игӀраб	—	—	—	—
РачӀул (аллатив)	жинде игӀраб	вац-аз-де	яц-аз-де	рукъзаб-аз-де	ракӀ-аз-де
	жиндихъе игӀраб	вац-аз-ухъе	яц-аз-ухъе	рукъзаб-аз-ухъе	ракӀ-аз-ухъе
	жиндилъе игӀраб	вац-аз-улъе	яц-аз-улъе	рукъзаб-аз-улъе	ракӀ-азс-улъе
	жиндикье игӀраб	вац-аз-укье	яц-аз-укье	рукъзаб-аз-укье	ракӀ-аз-укье
	жанибе игӀраб	—	—	—	—
РатӀалъул (аблатив/транслатив)	жиндаса(н) игӀраб	вац-аз-даса(н)	яц-аз-даса(н)	рукъзаб-аз-даса(н)	ракӀ-аз-даса(н)
	жиндихъа(н) игӀраб	вац-аз-ухъа(н)	яц-аз-ухъа(н)	рукъзаб-аз-ухъа(н)	ракӀ-аз-ухъа(н)
	жиндилъа(н) игӀраб	вац-аз-улъа(н)	яц-аз-улъа(н)	рукъзаб-аз-улъа(н)	ракӀ-аз-улъа(н)
	жиндикьа(н) игӀраб	вац-аз-укьа(н)	яц-аз-укьа(н)	рукъзаб-аз-укьа(н)	ракӀ-аз-укьа(н)
	жаниса(н) игӀраб	—	—	—	—

^ Oxford 2020, гь. 248.
^ арский язык. Морфология, категория числа. Атаев, Алексеевв
^ Атаевасул ва Алексеевасул Авар мацӀалда гьединго рехсон буго гьаб аффикс продуктивияб букӀиналъ, гьалъ ахиралда -а бугел рагӀабазулги лъугьинарулин гӀемерлъул форма абун: маргьа — маргьаби, къункъра — къунр-аби, ракета — ракет-аби
^ Сулеманов. 1985
^ Конструкция буго номинатив-абсолютив, «бацӀги церги» — кӀиябго цӀар, субъектал (агенсал) — буго номинативалда, «давла» — объект (пациенс) буго абсолютивалда.
^ арский язык. Категория падежа. Атаев, Алексеевв
^ ^a ^b ^c Авар мацӀ. М.-С. СагӀидов

[FOOTNOTEOxford2020248-1] Oxford 2020, гь. 248.

[2] арский язык. Морфология, категория числа. Атаев, Алексеевв

[3] Атаевасул ва Алексеевасул Авар мацӀалда гьединго рехсон буго гьаб аффикс продуктивияб букӀиналъ, гьалъ ахиралда -а бугел рагӀабазулги лъугьинарулин гӀемерлъул форма абун: маргьа — маргьаби, къункъра — къунр-аби, ракета — ракет-аби

[4] Сулеманов. 1985

[5] Конструкция буго номинатив-абсолютив, «бацӀги церги» — кӀиябго цӀар, субъектал (агенсал) — буго номинативалда, «давла» — объект (пациенс) буго абсолютивалда.

[6] арский язык. Категория падежа. Атаев, Алексеевв

[:0-7] Авар мацӀ. М.-С. СагӀидов

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]