Египеталъул анцӀила микьабилеб Наслу

Египеталъул анцІила микьабилеб Наслу» гьумералдаса гьанибе буссинабуна)

Египеталъул анцІила микьабилеб насул, Тутмосидал (1550–1292 сонал н. щ.) — НекІсияб Египеталъул пиргІавназул бищун машгьурал наслабазул цояб. XVIII Наслуялъул ккола бищун къуватал пиргІавнал (гьездаго гъорлъ Тутмос III ТІадегІанавги), жидеца Египеталъул гІурхъаби гІатІид гьарурал ва империя гІуцІарал. Гьеб наслуялъул ккола чІужугІадан-пиргІавн ХІатшепсут. Цоги машгьурав пиргІавнлъун ккола Ахенатон, «пиргІавн-бидгІачи», жинца НекІсияб Египеталъул диналде инкар гьабурав, ва гьесул лъади Нефертити

НекІсияб Египеталъул наслаби
ЦІияб ханлъи
Египеталъул анцӀила микьабилеб Наслу
АхІмос I — Наслуялъул тІоцевесев пиргІавн АменхІотеп I Тутмос I
Тутмос II Хатшепсут ТІутмос III ТІадегІанав
АменхІотеп II Тутмос IV АменхІотеп III
Ахенатен Сменхара Нефернеферуатен
Тутанхамун Ай Хоремхеб
Наслуялъул пиргІавнал
Цогидал цІарал Тутмосидал
Тахшагьар Уасет, Ахетатон
БетІерлъи гьабураб заман 1550–1292 сонал н. щ. (258 сон)
 • Наслуялъул тІоцевесев АхІмос I
БетІрлъи гьабуразул къадар 15 пиргІавн
 • Наслуялъул ахирисев Хоремхеб
Тартиб
← XVII Наслу    XVIII Наслу    XIX Наслу →
 Викигъамасалад медиафайлал

Тутмосидазул ахирисев тахида вукІарав гІагарав чилъун ккола Тутанхамон, жиндир хоб-рукъ, 1922 соналъ Гьавард Картерица рагьараб, бищун кІудияб археологияб рагьилъун кколеб. Ай ва Хоремхеб гьединго рачуна XVIII Наслуялде гъорлъе.

XVIII Наслуялъул заманалда рарал руго Лукъсуралда Амунил кІалгІа, III Тутмосил магІбад ва ХІатшепсутил Джесер-джесерау.

Тарих хисизабизе

Наслу байбихьи хисизабизе

 
Жеги лъугІичІеб рельеф, кинав пиргІавнасулали лъаларо. Известняк. XVIII Наслу. Уасеталдаса. Петрил Египеталъул археологиялъул музей. Лондон.
 
XVIII Наслуялъул цевесев пиргІавнасул бетІер, гІ.-ш. 1539–1493 сс. н. щ., 37.38 E, Бруклиналъул музей

XVIII наслуялъе кьучІ лъуна Камосил (цебесеб наслуялъул ахирисев пиргІавн) вац I АхІмосица. Гьес рагІалде бахъинабуна гиксосазде данде гьабулеб букІараб рагъул кампания ва тІубанго эркен гьабуна гьездаса Гъоркьияб Египет. I АхІмосил ханлъи рикІкІуна КІиабилеб хиси ккараб заманалъул ахирлъун ва ЦІияб ханлъиялъул байбихьилъун. I АхІмосидаса хадув ханлъуде вачІана гьесул вас АменхІотеп I, жиндир ханлъиялъул заманалда жаниб цогиязде данде ккун гІемер хиса-басиял ккечІев[1].

I АменхІотепил, батизе бегьулеб жо, вас вукІинчІо, ва гьесда хадусев пиргІавнлъун лъугьана Тутмос I, ханзабазул наслуялъулгун лъадудасан хурхен бугев. Гьес жиндир ханлъиялъул заманалда жаниб Египеталъул гІурхъаби гІатІид гьаруна шималияб рахъалдаса Фураталда бугеб Каркемиш шагьаралдаса бахъун жанубияб рахъалде Курусалда Нилалъул 4-б хІокІалде щвезегІан.

I Тутмосидаса хадув ханлъуде вачІана Тутмос II. Гьев хун хадуб ханлъиялъул иш кверде босана I Тутмосил яс ХІатшепсутица: цин гьитІинго вугев жиндирго росасул цогияй лъадуе гьавурав васасул (Тутмос III ТІадегІанав) регент хІисабалда ва хадуб жийго пиргІавн хІисабалда. Гьелъ ханлъи гьабуна 20-ялдаса цІикІкІун саназ.

ХІатшепсут хисун пиргІавнлъун вачІана Тутмос III ТІадегІанав, жив Египеталъул бищун къуватав рагъулав цевехъан хІисабалда машгьурлъарав, гьес Азиялда гьарурал рагъулал кампанияз щула гьабуна Египеталъул кверщел, Египет лъугьана жиндир заманаялда бищун къуватаб империялъун.

III Тутмосил ханлъиялъул ахирисел саназда гьесда цадахъ ханлъи гьабуна гьесул вас II АменхІотепица, жив эмен хун хадув пиргІавнлъун лъугьарав. АменхІотеп II вукІана лага-черх къуватав, чІорбутІалъ речІчІун жиндихъе чи вахунарев пиргІавнлъун, бицен буго, гьесул лъидаго нахъе цІазе кІолареб чІорбутІ букІанин абун. Батизе рес буго, гьес Египеталъул империялъул гІурхъаби жанубияб рахъалде гІатІид гьари.

АменхІотеп II хун хадуб пиргІавнлъун лъугьана гьесул вас Тутмос IV, гьесда хадув вачІана вас АменхІотеп III, жиндир ханлъиялъул заман тІолабго XVIII наслуялъул къуваталъул ва гучалъул заваллъун лъугьана, гьесул заманалда гІумруялде рахъинаруна гІемерал архитектуриял проектал. Гьелъул рахъалъ III АменхІотепихъе вахуна цохІо XIX Наслуялъул Рамсес ТІадегІанав[2].

Амарналъул период хисизабизе

III АменхІотепил вас ва ирсилав Тутмос хеко хола ва гьесул бакІалда вачІуна АменхІотеп IV, жинца инсул ахирисел саназда гьесда цадахъ ханлъи гьабурав. Гьеб цадахъ ханлъи чан соналъ гьабурабали мухІканго лъаларо, цо-цо египтологаз рикІкІуна гьеб дагьабго заманалъ букІанин абун, цогида — 12 соналде щвезегІан букІанин абун; руго гьединаб цадахъ ханлъи букІинчІин абун рикІкІунелги.

Жиндир ханлъиялъул 5-б соналъ, IV АменхІотепица жиндирго цІар хисун босула Ахенатен абураб цІар (ꜣḫ-n-jtn, "Атоние мукагІалъи бугев"), ва Уасет шагьаралъул бакІалда Египеталъул тахшагьарлъун гьабула цІияб бараб Ахетатон шагьар. Ахенатонил ханлъиялда жаниб гьес Атон (jtn? бакъул гор) лъугьинабула цин бищун тІадегІанаб илагьлъун, ва хадуб цохІо бугеб илагьлъун, бабйбихьула Ахенатонил диниял хиса-басиял, жидер хІасилалдалъун египтяназул гІадатазул дин нахъ чІвалев ва хутІарал илагьзабазул килисаби къалеб[3]. Ахенатонил хиса-басиял хІакъикъияб монотеизмаялда бащад букІиналъул суалалда тІасан бахІсал жакъа къоялъги руго гІалимзабазда гьоркьор. Цо-цояз рикІкІуна Ахенатеница монотеистияб дин бахъанин абун, цогидаз — гьес цогидал илагьазул культал къинарун, Атонил культ бетераблъун гьабунин, амма гьебго заманалда цо-цо гІадатазул илагьаздасаги инкар ьабичІин абун.

Хадусел египтяназ Амарналъул период рикІкІунаан мекъе ккейлъун ва Ахенатенил хиса-басиял бидгІалъун ва гьересилъун. Ахенатен хун хадуб рукІарал лъугьа-бахъинал руго ричІчІуралел. Лъала Сменхкара ва Нефернеферуатен абулел цІарал ругел чагІи, амма гьезул роль ва тарихалда жаниб бакІ руго жидеда тІасан бахІал лъугІичІел суалалъун. Нефернеферуатен йикІун ятизе бегьула Ахенатенил кІудияй лъади Нефертитилъун, Нефернеферуатен абулеб тах цІаралда гъоркь къокъаб заманалъ ханлъи гьабурай.

XVIII Наслуялда гІагарлъиялъулаб хурхен бугев пиргІавн ккола Тутанхамун, жиндир ханлъиялъул заман цІакъ къокъав; гьев гІолохъанго хола. Гьесул заманалда Ахетатон шагьар рехун тола, Ахенатенил диниял хиса-басиял нахъчІвала[4].

Ай ва ХІоремхІаб хисизабизе

 
Айил блок-статуя, гІ-ш. 1336–1327 н. щ., 66.174.1, Бруклиналъул музей

XXVIII Наслуялъул ахирисев кІиго пиргІавн — Ай ва ХІоремхІаб — бетІерлъуде рачІуна лъимал гьечІого хварав Тутанхамунида хадур. Гьев кІиявго вукІуна ханзабазул хІакимзабазда гьоркьоса. Ай гьединго вукІун ватизе бегьула Ахенатенил имгІаллъун эбелалъул рахъалдасан.

Айица чІужун ячун йикІун ятизе бегьула Анхесенамун, Тутанхамунил бесдал яц ва лъади, жиндихъего ханлъи щвеялъе гІоло; гьей гьелдаса хадуб хеко хола, ва Айица ячуна Тэи, жий Нефертитил рахьдал эбеллъун йикІарай.

Айил ханлъи халат бахъунаро. Гьесдаса хадуб ханлъуде вачІуна ХІоремхІаб, Тутанхамунил аскаразул цевехъан, жив ирсилавлъун гьавизе Тутанхамунада ракІалда вукІарав. Батизе бегьула, гьес Ай тІаса рехи. ХІоремхІабице байбихьула пачалихъалъул иш рукІалиде бачине, гьес гьабула чанго рагъул сапар ва хеттазде данде рагъ, ГІагараб Машрикъалда Египеталъул кверщел, жиб Ахенатенил заманалда загІиплъараб, букІадахъин гьабизе.

ХІоремхІаб хола лъимал гьечІого, жиндирго ирсилавлъул вазир Рамсес лъазе гьабун. Рамсес I вачІуна ханлъуде н. щ. 1292 соналъ ва гьесдаса байбихьула XIX Наслу.

ПиргІавнал хисизабизе

ЦІар Картуш Сурат Ханлъиялъул заман Лъудби Вукъараб бакІ
Небпехтира АхІмос I, АхІмос I
M23L2
 
ra
nb
F9
t t
 
G39N5
 
iaHmss
 
 
ГІ. ш. 1550–1525 н. щ.
Джесеркара АменхІотеп I
M23L2
 
N5D45D28
 
G39N5
 
imn
n
R4
t p
 
 
1541–1520 н. щ.
KV39? яги ANB хоб-рукъ
Аахеперкара Тутмос I
M23L2
 
N5
O29
L1D28
 
G39N5
 
G26F31S29
 
 
1520–1492 н. щ.
KV20, KV38
АахеперэнраТутмос II
M23L2
 
N5
O29
L1N35
 
G39N5
 
G26F31S29
 
 
1492–1479 BC
KV42?
Мааткара ХІатшепсут
M23L2
 
ramAatkA
 
G39N5
 
imn
n
W9 t
F4

t
A51
 
 
1479–1458 н. щ.
Рос:
  • Тутмос II
KV20
Менхеперра Тутмос III, Тутмос ТІадегІанав
M23L2
 
ramnxpr
 
G39N5
 
G26msnfrxpr
 
 
1458–1425 н. щ. (33 сон)
KV34
Аахеперура АменхІотеп II
M23L2
 
N5
O29
L1
Z2s
 
G39N5
 
imn
n
R4
t p
HqAiwn
 
 
1425–1400 н. ш. (25 сон)
KV35
Менхеперура Тутмос IV
M23L2
 
ra
mn
xprZ2
 
G39N5
 
G26mss
 
 
1400–1390 н. щ. (10 сон)
KV43
Небмаатра АменхІотеп III Гучав хан
M23L2
 
ramAatnb
 
G39N5
 
imn
n
R4HqAR19
 
 
1390–1352 BC (38 сон)
  • Тия
  • Гилухепа (Митанниялдаса)
  • Тадухепа (Митанниялдаса)
  • Ситамон
  • Бабилалъул хан I Куригальзул яс[5]
  • Бабилалъул хан Кадашман-Эллилил яс[5]
  • Арцавалъул хан Тархундарадал яс[5]
  • Аммиялъул ханасул яс[5]
KV22
Неферхеперура-ваэнра АменхІотеп IV/Ахенатен
M23L2
 
ranfrxprZ3ra
wa
n
 
G39N5
 
it
n
ra
G25x
n
 
 
1352–1336 н. щ.
Ахенатонил хоб-рукъ
Анххеперура Сменкхара
M23L2
 
raanxxprZ2
 
G39N5
 
N5smnxD28D45L1
Z2
 
 
1335–1334 ш. щ.
Анххеперура-мери-Неферхеперура/Нефернефруатен
M23L2
 
raanxxprZ3A
 
G39N5
 
it
n
N5
nfrnfrnfrnfr
 
 
1334–1332 н. щ. (2 сон)
Рос:
Небхеперура Тутанхатен/Тутанхамун
M23L2
 
raxprZ2
nb
 
G39N5
 
imn
n
twtanxS38O28M26
 
 
1332–1324 н. щ.
KV62
Хеперхеперура Ай (II)
M23L2
 
N5L1L1Z3D4
Aa11
t
 
G39N5
 
nTrit
f
iA2ii
 
 
1324–1320 н. щ.
KV23
Джесерхеперура-сетепенра Мери-Амон-ХІоремхІаб
M23L2
 
ra
Dsr
xpr
Z2
rastp
n
 
G39N5
 
M17Y5
N35
U6G5S3Aa15
W3
 
 
1320–1292 н. щ.
KV57

Хронограмма хисизабизе

ХІоремхІабАйТутанхамунНефернеферуатенСменхкараАхенатенАменхІотеп IIIТутмос IVАменхІотеп IIТутмос III ТІадегІанавХІатшепсутТутмос IIТутмос IАменхІотеп IАхІмос I

XVIII Наслуялъул тухумалъул гъветІ хисизабизе

  1. перенаправление Шаблон:XVIII Наслуялъул генеалогияб гъветІ

ХІужжаби хисизабизе

  1. Aidan Dodson, Dyan Hilton: pg 122
  2. Aidan Dodson, Dyan Hilton: pg 130
  3. Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2010). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. гь. 142. ISBN 978-0-500-28857-3.
  4. Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2010). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. гь. 143. ISBN 978-0-500-28857-3.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Grajetzki, Ancient Egyptian Queens: A Hieroglyphic Dictionary, Golden House Publications, London, 2005, ISBN 978-0954721893

Адабият хисизабизе

ГІурус мацІалда:

  • Петер Элебрахт «Трагедия пирамид! 5000 лет разграбления египетских усыпальниц» (перевод с немецкого) О. И. Павловой, Москва, издательство «Прогресс», 1984 года./Peter Ehlebracht «Heltet die Piramiden Fest! 5000 Jahre Grabraub in Agypten» Düsseldorf — Wien, 1980, Econ Verlag.

Линкал хисизабизе

ХІужжаби хисизабизе

Адабият хисизабизе

КъватІисел линкал хисизабизе