Хурма: Версиязда гьоркьор батӀалъиял

Контент гилдана Контент жубана
гI.-м. r2.7.2) (робот добавил: sk:Hurma; косметические изменения
Нет описания правки
Мухъ 1:
[[Файл:200412 - Plaqueminier et ses kakis.jpg|thumb|250px|<font color="grey">гъветIгъветӀ</font>]]
[[Файл:Diospyros kaki-9.JPG|thumb|250px|<font color="grey"></font>]]
 
 
'''Хурма''' (латиназул мацIалдамацӀалда ''Diospyros kaki'')
 
Хурма кваназе бокьуларел чагIичагӀи къанагIаткъанагӀат ратила жакъа къоялъ, щайин абуни босизеги щолеб буго, бихьизе бер кколебги, квине гьуинабги букIунбукӀун. Гьеб гуребги гIемерабгӀемераб даругин пайдаги буго гьелъул инсанасе. ГIемералГӀемерал берцинал цIаралцӀарал лъун руго гьелда гIадамазгӀадамаз – «тIогьилабтӀогьилаб бакъ», «Китаялъул микьир»… Кин абуниги, гьелъул ватIанватӀан ккола, аслияб къагIидаялъкъагӀидаялъ, [[Китай]]гун [[Япония]]. Нилъер гIасруялдегӀасруялде щвезегIанщвезегӀан цебеккунго гьеб Китаялдасагун Япониялдасан бачIараббачӀараб пихъ бугин рикIкIунаанрикӀкӀунаан. [[Европа]]ялде гьеб бачIунбачӀун буго I760Ӏ760 соналда – тIоцебетӀоцебе югалъулаб [[Франция]]лде. Хадубккун гьеб бекьун буго [[Италия]]лда, [[Алжир]]алда, [[Египетал]]да, СШАялда. Жакъа къоялда хурма бижула [[Узбекистан]]алдаги, [[Гуржия]]лъги, [[Крыма]]лдаги, [[Азербайжан]]алдаги, Краснодаралъул ракьалдаги. Абула 500-ялде гIагарунгӀагарун тайпа бугин гьелъулин. Гьел цоцаздаса ратIаратӀа рахъула жидер кьералъухъ, тIагIамалъухътӀагӀамалъухъ, чIахIалъичӀахӀалъи-гIисинлъиялъухъгӀисинлъиялъухъ балагьун.
 
== Хурмаялъул пайда ==
[[Файл:Kaki2.jpg|thumb|left|250px|<font color="grey"></font>]]
Кинан тIасатӀаса бищилеб лъикIаблъикӀаб хурма? Барщараб хурма букIинебукӀине ккола лъикIаланголъикӀаланго тамахлъараб. Кьерги канчIтIогьилабканчӀтӀогьилаб, багIарсияббагӀарсияб букIинебукӀине ккола, тIанхалгитӀанхалгитIулакьералтӀулакьерал сурмиял. Гьелда тIадтӀад чIегIералчӀегӀерал тIанкIалтӀанкӀал лъун ругони, пихъ хвезе байбихьиялъул магIнамагӀна ккола. Кинаб пайдаха гьелъул бугеб? Хурмаялда гъорлъ рукIунарукӀуна гIемералгӀемерал черхалъе хIажаталхӀажатал, пайдаял элементал, [[витамин]]ал – [[глюкоза]], [[сахароза]], «А», «С», «Р» витаминал, махх, калий, кальций, медь, магний, марганец, йод. КIалдибКӀалдиб бохьун чIолебчӀолеб тайпаялъулги буго жинда жаниб пектин букIиналдалъунбукӀиналдалъун черхалъе пайда. Гьелъ кванирукъалъул, бакь-чехьалъул хIалтIихӀалтӀи лъикIлъизабулалъикӀлъизабула. Гьединго жиндилъ магний букIиналдабукӀиналда бан чорхолъ ганчIалганчӀал ккезе толаро. КъваригIелКъваригӀел гьечIелгьечӀел цIамалцӀамал чорхолъа къватIирекъватӀире рехула, черх бацIцIадбацӀцӀад гьабула, лъим къватIибекъватӀибе кьабулеб гIадатгӀадат буго. Би дагьал чагIазечагӀазе кваназе лъикIаблъикӀаб буго жинда жаниб гIемерабгӀемераб махх букIиналдабукӀиналда бан. Йод гъорлъ букIиндалбукӀиндал хурма кваназе пайдаяб буго мукъулукъалъул цIуцIдузулцӀуцӀдузул (щитовидная железаялъул) унти бугел чагIазечагӀазе. Пектин гъорлъ бугелъул, кванирукъалъул хIалтIихӀалтӀи лъикIлъизабиялъегилъикӀлъизабиялъеги кваназе лъикIаблъикӀаб буго хурма. Гьороялъул (ракалъул) унтиялда данде чIеялъечӀеялъе лъикIаблъикӀаб буго витамин «А» гъорлъ букIиндалбукӀиндал. РекIелгиРекӀелги, рихьазулги хIалтIихӀалтӀи лъикIлъизабиялъегилъикӀлъизабиялъеги пайдаяб буго хурма. Гьединго хIалтIизабизехӀалтӀизабизе лъикIаблъикӀаб буго рихьал къварилъиялъ ракIалдаракӀалда жо чIоларелчӀоларел чагIичагӀи сахлъиялъеги – склерозалъул унти бугез. Гьединго нерваби гIодоргӀодор къазеги, хIалхьихӀалхьи кьеялъеги кваназе лъикIаблъикӀаб буго. Абула кванде гъира базабулин хурмаялъин, нервабазе хIалхьихӀалхьи кьолин, хIалтIудехӀалтӀуде гъира ккезабулин, свак лъазе толарин. Хасго лъикIаблъикӀаб буго гьеб пихъ кидаго захIматабзахӀматаб, хIалуцарабхӀалуцараб, гIемергӀемер нерваби холеб хIалтIудахӀалтӀуда рукIунелрукӀунел чагIазечагӀазе. Хурма хIалтIизабулахӀалтӀизабула гьединго гьурмал куц берцинлъизабиялъеги – батIибатӀи-батIиялбатӀиял маскаби гьарун, гьурмал куц цIвакизабизецӀвакизабизе, гвангъизабизе. Амма буго цо тайпа гIадамазулгӀадамазул кинго гьеб кваназе бегьуларел. Гьел ккола «сахарный диабет» унти бугел гIадамалгӀадамал, кьаралъиялъул, гьороялъул унти бугел гIадамалгӀадамал. Гьезие гьукъараб буго хурма кваназе. <ref>http://www.assalam.ru/avar/arhiv/2008/avar_2008_21_22.pdf</ref>
 
== Примечания ==
Босараб бакӀ — «https://av.wikipedia.org/wiki/Хурма»