Ру́кьал яги Си́риус (латин: Sirius), гьединго КІудияб Гьойдул α (латин: α Canis Majoris) буго КІудияб Гьойдул цӀваруде кколеб цІва, жибги аслияб сериядул, A1 спектралияб классалъул кколеб. Сардил зодид бищун гвангъарал цІвабзазул цояб; цІвабзазул дунялалда рекордлъун гьечІониги, гьелъул гвангъи цІикІкІараб буго Бакъулалдаса 25 нухалъ — Рукьазул борхатаб бихьулеб кунчІи буго гьеб Ракьалде гІагардегІан букІин сабаблъун. Гьеб цІва бихьула Ракьалъул бокьараб регионалдаса, цІакъго шималалада ругездаса хутІун. Буго Бакъулаб системалдаса 8,6 канлъулаб лъагӀалил манзилалда ва ккола Ракьалде бищун гІагарал цІвабзазул цояблъун.

Сириус A и B. «Гьаббл» телескопалъул сурат.

1844 соналъ Фридрих Бесселица Рукьал кІирекъараб цІва бугилан абураб пикру загьир гьабуна. 1862 соналъ Алван Кларкица гьеб ритІухълъизабуна, жиндие Сириус B абун цІар кьураб цадахъ-цІваги рагьун; гьелдаса нахъе бихьулеб цІваялде цо-цо Сириус A-йилан абула. КІиябго цІва сверула гІахьалаб массаялъул централда тІад гІага-шагарго 20 а. цвалил манзилалда 50 лъагӀалиде гІагараб тӀадсверул периодгун.

Рукьазул системадул ригь, ,гьанжесел гІелмиял цІех-рехазда рекъон, буго гІага-шагарго 230 млн сон (къимат кьей буго 200-идаса 300 млн сониде щвезегІан). Байбихьуда Рукьазул система гІуцІун букІун буго В спекртралияб классалъул кІиго хъахІабгин-зодикьераб цӀвайидаса: Сириус A-ялъул масса букІана 2 M , Сириус B — 5 M. ГІага-шагарго 120 млн соналъ цебе цІикІкІун масса бугеб B Сириус бухІун лӀугІун буго ва багІараб кІудацІвайиде сверун буго, хадуб гьеб, къватІисеб гъатги реххун, лӀугьун буго хъахІаб гьитІинцІвайил хІалалӀе, жинда жакъа къоялъги бугеб[1]. Жакъа къоялъ Сириус B-ялъул масса буго 1,02 M, ва гьеб ккола лъалел хъахІал гьитІинцІвабзазул бищун ракІаздаса цояблъун (тайпаял хъахІал гьитІинцІвабзазул масса букІуна 0,5-0,6 M).

История хисизабизе

Сириуса B рагьи хисизабизе

Бугеб бакІ ва хадуб халкквеялъул шартІал хисизабизе

ЦІваялъул аслияб сипат-суратал хисизабизе

Рукьазул система хисизабизе

Рукьазул гІагардасеб горсвери хисизабизе

Рукьазул тІадесверунгури хисизабизе

Рукьал дунялалъул халкъазул биценазулъ ва мукъадасал хъвай-хъвагІаязулъ хисизабизе

Балагье гьединго хисизабизе

ХІужжаби хисизабизе

  1. Астрономия // Лъималазе энциклопедия. — М.: Аванта+, 2007.

Адабият хисизабизе

РегІелал хисизабизе

Халип:КІудияб Гьоялъул цадахъцІвалъиялъул цІваби