Хи́мия (гӀар. کيمياء‎‎, жибги египетлъул мацІалъул km.t (чІегІераб) абураб рагІудасан лъугьараб, гьенисанго бачІараб буго некІсияб Египталъулги цІарги; цогидал бегьулел къагІидаби: н.-грек χυμος — «токІкІел», «эссенция», «лъамалъи», «тІагІам», н.-грек χυμα — «маххул жубай», «биун тІей», «чвахи», н.-грек χυμευσις — «жубай») буго бащун кІвар бугел ва гІатІидаллъун кколел тІабигІатлъаялъул бутІабазул цояблъун кколеб, веществабазул, гьезул гІуцІиялъул ва сокІкІиналъул, гьезул тІабигІаталъул ва хасияталъул, жалги гуцІиялда ва сокІкІиналда рарал, гьезул гуцІи хисизабулеб буссиналъул, ай химиялъулал реакциязул, ва гьединго гьел свериял мутІигІлъулел къануназул ва къануназда рекъон ккейязул гІелму. Киналго веществаби гІуцІарал ругелъул атомаздаса, жидеда химиялъулал рухьеназул кумекалдалъул молекулабилъун лъугьине кІолел, Химиялъ тІоцебесеб иргаялда тІадехун рехсарал масъалабазул хал-шал гьабула атомиябгун молекулярияб даражаялда, ай химиялъулал элементазул ва гьезул дандраязул даражаялда. Химиялъул кІудяб бухьен буго физикагун ва биологиягун, хІакъикъаталдаги гьезда гьоркьоб бугеб гІурхъиги буго шартІияб[1], гьезда гьоркьор ругел бакІал лъазарула квант химииялъ, химиялъулаб физикаялъ, физикияб химиялъ, геохимиялъ, биохимиялъ ва цогидал гІелмабаз.

Комплексияб гІелму
Химия
латин: Chemia, инг. Chemistry
Тема ТІабигІатлъай
Баккараб заман XVIII гІасру
КІвар бугел гІалимзаби
 Викигъамасалад медиафайлал

Химиялъул тарих хисизабизе

Алхимия хисизабизе

Химия гІелму хІисабалда хисизабизе

Хинлъи ва флогистон. Газал хисизабизе

Веществоялъул атомарияб теориялъул реинкарнация хисизабизе

Радиоактивность ва спектрал хисизабизе

Квант химия хисизабизе

Аслиял бичІчІиял хисизабизе

Элементарияб зарра хисизабизе

Атом хисизабизе

Химикияб элементалъул, жиндир киналго хасиятал гъорлъги бугеб, бищун гьитІинаб зарралъун ккола атом. Атом гІуцІун букІуна ракІалдасан ва гьелда сверун ругел электроназул «накІкІаздасан». РакІ гуцІун букІуна палажительнияб заряд бугеб пратоназдасаги нейтралиял нейтроназдасаги. Цоцаца ккун, атомазда кІола молекулаби гьаризе.

Атом ккола бокьараб веществоялъул химиялъулаб бикьиялъул гІурхъилъун. ГІадатияб вещество (гьеб, масала, гелий гІадин, цо атомалъулаб гьечІони) бикьула цо тайпаялъул атомазде, жубараб вещество — батІи-батІиял тайпабазул атомазде.

Атомал (ай, атомалъул ракІал) химиялъулаб къагІидаялъ рикьуларо.

Молекула хисизабизе

Вещество хисизабизе

ГІадатиял ва Журарал веществаби. Химиялъулал элементал хисизабизе

Маххал ва маххал гурел хисизабизе

БацІадал веществаби ва жуба-гъубарал хисизабизе

Баянал хисизабизе

Адабият хисизабизе

  1. Философия науки под ред. А. И. Липкина М.: Эксмо, 2007