Авар мухъ-ракь
Авар мухъ-ракь ккола жакъа къоялъ авараз гӀумру гьабун бугеб территория, жибги бугеб Бакъбаккул Кавказалда. Аваразул гӀемерисез (киназулго 85 %) гӀумру гьабун буго жидерго тарихияб ватӀаналда — Авариялда, жиб жакъасеб Дагъистаналъул бакътӀерхьун рахъалде кколеб, аваразул жеги 6 проценталъ гӀумру гьабулеб буго Россиялъул цогидал регионазда. Россия тун къватӀиб гӀумру гьабун буго аваразул 9 %, аслияб куцалъ Авар ЦӀоралда (жиб гьабсагӀат Азарбижаналда гъорлӀ бугеб , гьелъул хьондасебгин бакътӀерхьуда) ва Туркиялда диаспораби гӀадин.
Аварал ккола Дагъистаналъул киналниги 52 муниципалияб гӀуцӀиялъул 23 гӀуцӀиялда цӀикӀкӀанисеб халкълъун. Гьел гӀуцӀиязулги 14 ккола ккола аваразул гьисторикияб территориялъун. Гьединго аваразул гьисторикияб территориялъун ккола Азарбижаналда гъорлӀ бугеб ЦӀор (букӀараб ЧӀар Республика).
Аваразул тарихиял мухъал хисизабизе
Аваразул тарихиял мухъазул халкъалъул къадар кьун буго 2022 соналъул 1 январалде бугеб хӀалалъ, ва дагьабги мухӀканго 2010 соналъул халкъалъул къадаралъул хъвай-хъвагӀай гьабиялда рекъон:[1][2][3][4]
| № | цӀар | байрахъ | герб | гӀатӀилъи км² | халкъ кинабниги 01.01.2020 чи | халкъ кинабниги 14.10.2010[2] чи | халкъ шагьаралъулаб 14.12.2010[2] чи (%) | гъорлӀе бачуна | админ. марказ | марказалъул халкъ 14.X.2010[4] чи. | карта |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Мухъал (муниципалиял мухъал) | |||||||||||
| 1 | Бакълъул мухъ (гІур. Гумбетовский район) |  | 676,16 | ↘21 280[5] | 22046 | 0 (0,00 %) | 15 м. гӀ. | МелъелтӀа р. | ↗3314[6] |  | |
| 2 | Болъихъ мухъ (гІур. Ботлихский район) |  | 687,93 | ↗59 920[5] | 54322 | 0 (0,00 %) | 20 м. гӀ. | Болъихъ р. | ↘11 944[5] |  | |
| 3 | ГӀахьвахъ мухъ (гІур. Ахвахский район) |  | 196,87 | ↘24 448[5] | 22014 | 0 (0,00 %) | 13 м. гӀ. | КӀкӀаратӀа р. | ↗5093[5] |  | |
| 4 | Гъуниб мухъ (гІур. Гунибский район) |  |  | 609,52 | ↗30 102[5] | 25303 | 0 (0,00 %) | 18 м. гӀ. | Гъуниб р. | ↘2629[5] |  |
| 5 | ЛъаратӀа мухъ (гІур. Тляратинский район) |  | 1 611,52 | ↗25 170[7] | 22165 | 0 (0,00 %) | 18 м. гӀ. | ЛъаратӀа р. | ↘1200[6] |  | |
| 6 | НахъбакӀ мухъ (гІур. Казбековский район) |  | 585,13 | ↗50 600[5] | 42752 | 5202 (12,17%) 1 ш.т.гь: Хадум (5202) | 13 м. гӀ. | Дилим р. | ↘9731[5] |  | |
| 7 | Унсоколо мухъ (гІур. Унцукульский район) |  |  | 559,86 | ↗32 144[8] | 29547 | 4886 (16,54 %) 1 ш.т.гь: Шамилхъала | 12 м. гӀ. | Шамилхъала ш.т.гь. | ↗4925[9] |  |
| 8 | Хунзахъ мухъ (гІур. Хунзахский район) | .png){kind=small} | 551,91 | ↗33 019[10] | 31691 | 0 (0,00 %) | 24 м. гӀ. | Хунзахъ р. | ↗4245[6] |  | |
| 9 | Хьаргаби мухъ (гІур. Гергебильский район) |  | 346,52 | ↘20 037[5] | 19910 | 0 (0,00 %) | 10 м. гӀ. | Хьаргаби р. | ↘4818[5] |  | |
| 10 | ЦӀумада мухъ (гІур. Цумадинский район) |  | 1 178,48 | ↗26 911[11] | 23345 | 0 (0,00 %) | 23 м. гӀ. | Агъвали р. | ↗2969[12] |  | |
| 11 | ЦӀунтӀа мухъ (гІур. Цунтинский район) | 1 538,91 | ↗21 110[13] | 18282 | 0 (0,00 %) | 8 м. гӀ. | ЦӀунӀа р. | б/гь |  | ||
| БежтӀа мухъ[14] (гІур. Бежтинский участок) |  | 575,34 | ↗8298[15] | 7240 | 0 (0,00 %) | 5 м. гӀ. | БежтӀа р. | ↘3502[6] |  | ||
| 12 | ЧӀарада мухъ (гІур. Чародинский район) |  | 894,03 | ↗13 518[16] | 11777 | 0 (0,00 %) | 13 м. гӀ. | ЦӀуриб р. | ↗2234[6] |  | |
| 13 | Шамилил мухъ (гІур. Шамильский район) | .jpg){kind=small} | 892,19 | ↗30 693[17] | 28122 | 0 (0,00 %) | 25 м. гӀ. | ХӀебда р. | ↗2908[18] |  |
ЧӀел-бакӀал хисизабизе
Бакълъул мухъ хисизабизе
- Росдал боял:
- Росаби:
Болъихъ мухъ хисизабизе
ГӀахьвахъ мухъ хисизабизе
Гъуниб мухъ хисизабизе
ЛъаратӀа мухъ хисизабизе
НахъбакӀ мухъ хисизабизе
Унсоколо мухъ хисизабизе
Хунзахъ мухъ хисизабизе
Хьаргаби мухъ хисизабизе
ЦӀумада мухъ хисизабизе
ЦӀунтӀа мухъ хисизабизе
БежтӀа мухъ хисизабизе
ЧӀарада мухъ хисизабизе
Шамилил мухъ хисизабизе
Аварал цӀикӀкӀанисел ругел мухъал хисизабизе
Аварзул цогидал росаби хисизабизе
Азарбижаналда хисизабизе
Ралагье гьединго хисизабизе
МугъчӀваял хисизабизе
- ↑ "2010 соналъул ТӀолго Россиялъул халкъалъул къадар рикӀкӀиналъул хӀасил. 11. Россиялъул, федералиял сверухълъабазул, Россиялъул Федерациялъул субъектазул, шагьаразул сверухълъабазул, муниципалиял мухъазул, шагьаразул ва росабазул боязул (поселениязул) халкъалъул къадар". Росстат. Архивация оригинал (2013-06-01).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "2010 соналъул ТӀолго Россиялъул халкъалъул къадар рикӀкӀиналъул хӀасил. 11. Россиялъул, федералиял сверухълъабазул, Россиялъул Федерациялъул субъектазул, шагьаразул сверухълъабазул, муниципалиял мухъазул, шагьаразул ва росабазул боязул (поселениязул) халкъалъул къадар" (PDF). Росстат. Архивация оригинал (PDF) (2012-10-17).
- ↑ "2010 соналъул ТӀолго Россиялъул халкъалъул къадар рикӀкӀиналъул хӀасил. 5. Россиялъул, федералиял сверухълъабазул, Россиялъул Федерациялъул субъектазул, шагьаразул сверухълъабазул, мухъазул, шагьаразул чӀей бугеб бакӀазул, росдалал чӀей бугел бакӀазул — мухъазул марказазул ва 3 азарго ялъуни гьелдаса цӀикӀкӀун чи вугел росдалал чӀей бугел бакӀазул халкъалъул къадар". Росстат. Архивация оригинал (2013-06-02).
- ↑ 4,0 4,1 "2010 соналъул ТӀолго Россиялъул халкъалъул къадар рикӀкӀиналъул хӀасил. 5. Россиялъул, федералиял сверухълъабазул, Россиялъул Федерациялъул субъектазул, шагьаразул сверухълъабазул, мухъазул, шагьаразул чӀей бугеб бакӀазул, росдалал чӀей бугел бакӀазул — мухъазул марказазул ва 3 азарго ялъуни гьелдаса цӀикӀкӀун чи вугел росдалал чӀей бугел бакӀазул халкъалъул къадар" (PDF). Росстат. Архивация оригинал (PDF) (2013-06-02).
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Табел 5. 3000 ва цӀикӀкӀун чи вугел Россиялъул, федералиял сверухълъиязул, Россиялъул Федерациялъул субйектазул, шагьариял сверухълъиязул, муниципалиял районазул, муниципалиял сверухълъиязул, шагьаралъул ва росдал поселениязул, шагьариял чӀел-бакӀазул, росдал чӀел-бакӀазул агьлулъиялъул къадар. 2020 соналъул Россиялъул халкъалъул къадар рикӀкӀиналъул хӀасилал. 2021 соналъул 1 октобералде. Том 1. Агьлулъиялъул рикӀкӀен ва бугеб бакӀ (гІурус) (XLSX). Дата: 1 септембер 2022. Архивация: 1 септембер 2022 сон.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 2010 соналъул ТӀолго Россиялъул агьлулъиялъул къадар рикӀкӀин. Табула № 11. Дагъистаналъул Республикаялъул шагьариял сверухълъиязул, муниципалиял районазул, шагьариял ва росдал поселениязул, шагьариял ва росдал чӀел-бакӀазул агьлулъиялъул риӀкӀен. (гІурус). Дата: 13 май 2014. Архивация: 13 май 2014 сон.
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ БежтӀа участок рикӀкӀуна ЦӀунтӀа мухълда гъорлъ, жиндир 18828 чиясул 2010 соналъул хъвай-хъвагӀиялда рекъон БежтӀа мухълда 7240 чи кколеб.
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA
- ↑ 2022AA