Гьималаял

Гьимала́ял (санскр. हिमालयः, «гІазабазул рукӀел», инг. Himalayas) — Ракьалда бугеб бищун борхатаб мугӀрузул система. Гьималаял руго Тибеталъул тӀалъиялдаги (шималалда) ва Гьиндалъулгин Гангалъул лъарагӀалда (жанубалда) гьоркьоб. ЦӀакъ загьираб буго климатияб ва тӀабигӀияб гӀурхъи Гьоркьохъеб Азиялъул мугӀрузулал салул авлахъаздаги Жанубияб Азиялъул тропикияб ландшафталдаги гьоркьоб.

Гьималаял?
Файл:Himala~
КӀодолъи
Халалъи	2330 км
ГӀеблъи	км
Бищун борхатаб бакӀ
Борхалъи	8848 м
Координатал	28/49/0/N/83/23/31/E
География
28°49′00″ ш. гӀ. 83°23′31″ бб. х.
Пачалихъал	Халип:Флаг / Чин Халип:Флаг / Гьиндустан Халип:Флаг / Непал Халип:Флаг / Пакистан Халип:Флаг / Бутан Халип:Флаг / Бангладеш Халип:Флаг / Мьянма
Иклъим	Тибет
Медиафайлал Викигъамасалда

Гьималаял руго Гьиндустаналъулги, Непалалъулги, Тибеталъул автономияб мухъалъулги (Китай), Пакистаналъулги, Бутаналъулги, Миянмаялъулги территориялда. Гьималаязул мугӀрул ракьаналъ ккола гьединго Бангладешалъул бищун шималияб бутӀаги.

Гьоркьохъеб ва Жанубияб Азиялъул гӀурхъи цураб бакӀалда Гьималаязул мугӀрузулаб системаялъул буго 2900-ялдаса цӀикӀкӀун км халалъиялде ва гӀага-шагарго 350 км гӀеблъуде. ГӀатӀилъи буго гӀага-шагарго 650 аз. км². Балазул гьоркьохъеб борхалъи буго гӀага-шагарго 6 км, бищун борхатаб буго 8848 м — Джомолунгма (Эверест). Гьениб буго 10 микьазартӀогь — мугӀрул, ралъдал гьумералдаса борхалъи жидер 8000-идаса арал. Гьималаязул бакътӀерхьул балаздаса шималиябгин бакътӀерхьудехун буго цоги цӀакъ борхатаб мугӀрузулаб система — Каракорум.

Гьималаязда гӀумру гьабун бугеб халкъалъул аслияб пиша буго хурул магӀишат, климаталъ чо чанго гурони тӀоролазул навгӀал, картошка ва цо-цо цогидал пастӀадулал гурони гӀезаризе рес кьоларо. Хурзал руго гьетӀарал кьерзабахъ гьарун.

География

Спутникалдаса бахъараб сурат

Марсянди расалъи II Аннапурагун

Гьиндалъулгин Гангалъул лъарагӀалда тӀаде Гьималаял къулун руго лъабго хӀокӀлъун, гьез гӀуцӀула Сивалик мугӀрул (Церегьималаял), ГьитӀинал Гьималаял (Пир-Панджал, Дхаоладхар и другие балал) ва гьездаса ратӀаго ругел жаниблъаби (Катманду расалъи, Кашмиралъул расалъи ва цогидалги), КӀудиял Гьималаял, жал Ассамалъул, Непалалъул, Кумоан ва Пенджабалъул Гьималаязде рикьулел.

Ралъдал гьумералдасаи борхалъи 8 км бугел тӀогьаз гӀуцӀула КӀудиял Гьималаял, бищун гӀодобегӀан ругел мугӀрул габурлъаби руго 4-ялдаса цӀикӀкӀун километраялъул борхалъуда. КӀудиял Гьималаязе сипатал руго альпияб тайпаялъул балал, кӀудиял борхалъиялъулал контрастал, гучаб цӀеркъай (гӀатӀилъи буго 33 азаргоялдаса цӀикӀкӀун км²). Бакъбаккуласа гьеб мугӀрул-щобалъе гӀурхъилъун буго Брагьмапутраялъул расалъи, бакътӀерхьудаса — Гьиндалъул (гьел гучал гӀораз лъабабго рахъалдасан къан буго киналниги мугӀрузулаб система). Гьималаязул бищун ахирисеб шималиябгин бакътӀерхьул тӀогь буго Нанга-Парбат (8126 м), бакъбаккул — Намджагбарва (7782 м).

ГьитӀинал Гьималаязул тӀогьазул гьоркьохъеб борхалъи бахуна 2,4 километраялде, ва цохӀо бакътерхьул рахъалда ралъдал гьумералдаса борхалъи буго 4 км.

Бищун гьитӀинаб мугӀрул-щоб, Сивалик, буго Брагьмапутраялдаса Гьиндалде щвезегӀан кинабниги мугӀрул системаялда цадахъ, гьелъул борхалъи кибниги гьечӀо 2 километраялдаса цӀикӀкӀара.

Гьималаяздаса байбихьула Жанубияб Азиялъул аслия гӀорал — Гьинд, Ганг, Брагьмапутра.

Геология

Аслияб макъала: Гьималаязул геология

Гьиндияб ракьулмассивалъул (Гьиндияб къоно) 6000 км халалъиялъул сапар гьеб Азиягун тункизегІан гІ.-ш. 40–50 миллион соналъ цебе

Гьималаял аслияб къагІидалъ лъугьун руго олигоценалъуллъабил периодалда, альпазулаб орогенезалъул заманалда. Гьедин, гьел ккола дандеккун гІолохъанал мугІрул, жал шималалде кутаклъулел цоцада хадур цокІалал балазгун рорхалъабаз гІуцІарал. Жанубиял мугІрул ракьанал гІуцІун руго аслияб къагІидаялъ хъируялдалъ иваконгломератаз, кьучІал гъулдул ва сверухъ зона — гнейсаз, кристалликиял шистаз, чарангьечІабаз, филлитаз ва магматикиялги метаморфикиялги минералаз. Регионалъе сипатаб буго ракьазул эрозия, жиб сабаблъун эхере ралагьарал хъитІалги ва ччукІелалги лъугьунеб.

Бищун рорхатал мугІрул

Гьималаязда буго дунялалъул 14-ялдаса 10 микьазартІогь — жидер борхалъи 8 километраялдаса/8 азал метраялдаса цІикІарал мугІрул.

Ракьалъул бищун борхатаб мегІер буго Непалалъулги Чиналъулги Тибеталъул автономияб мухъалъулги гІорхъода. КІиябго улкаялъул пачалихъияб гІурхъи уна мегІералъул балалъул мухъалдасанги тІогьалдасанги. Гьедин, Джомолунгмаялъул шималияб щоб ккола Чиналъул территориялъун, жанубияб — Непалалъул. МегІералъул тІогь буго ралъдал гьумералдаса 8848 метраялъул борхалъуда.

Балагье гьединго

• Гьиндустаналъул субконтинент

Адабият

• Гималайские горы // Брокгаузил ва Ефронил энциклопедияб къамус: 86 томазда (82 т. ва 4 тӀаджубаял.).
• Гималаи / Н. Н. Алексеева; Арк. В. Тевелев (геологическое строение и полезные ископаемые) // Гермафродит — Григорьев [Электронный ресурс]. — 2007. — С. 131—134. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 7). — ISBN 978-5-85270-337-8.
• Chopra, Maharaj K. The Himalayan Border War: An Indian Military View. // Military Review. — May 1963. — Vol. 43 — No. 5. (военно-географическая характеристика района)

РегІелал

• The Digital Himalaya research project at Cambridge and Yale (инг.)
• Geology of the Himalayan mountains Archived 2010-06-16 at the Wayback Machine (инг.)
• Birth of the Himalaya (инг.)
• Biological diversity in the Himalayas // Encyclopedia of Earth (инг.)авар. (инг.)