Википедия

ЧӀарада мухъ

(«ЧIарада мухъ» гьумералдаса гьанибе буссинабуна)

ЧӀарада мухъ — Дагъистаналда гъорлӀ бугеб административиябгин территориалияб цвел ва мухъалъул статус бугеб муниципалияб гӀуцӀи. Буго Дагъистаналъул бакътӀерхьуда, Авариялъул жанубиябгин бакъбаккудехун. ЧӀарада мухъ ккола аваразул мухъазул цояб ва гӀатӀилъиялъул рахъалъ гьезда гьоркьоб ункъабилеб, Дагъистаналъул цогидал мухъазда гьоркьоб — 29-абилеб; мухъалъул гӀатӀилъи буго 894,03 квадратияб километр.[3]

мухъ / муниципалияб мухъ
ЧӀарада мухъ
[комм. 1]
Герб
Герб
Пачалихъ  Россия
ГъорлӀе уна  Дагъистан Дагъистаналде
ГъорлӀе бачуна 13 муниципалияб гӀуцӀи
Адм. марказ ЦӀуриб
Нухмалъи
Мухъалъул администрациялъул бетӀер МухӀамадилазул ГӀабдулвагьабил МухӀидин
Депутатазул данделъиялъул бетӀерав МахӀачилазул МухӀамадил КӀудамухӀамад
Территория
ГӀатӀилъи 894,03[1] км² (1,78 %)
БакӀ 29-б 
Тарих
ГӀуцӀи 1929 сон
География
Климат Рекъараб
СагӀтазул зона MSK (UTC+3)
Демография
Къадар ↗13 518[2] чи  (2022 сон)
0,43 %
БакӀ 47-б бакӀ
Гъунки 15,12 чи/км²
Росдалаб агьлулъи 100 %
Миллат(ал) аварал
Конфессия(л) бусурбаби-суниял
Расмиял мацӀал авар, гӀурус
Цифриял идентификаторал
ОКАТО 82 259
ОКТМО 82 659
Расмияб сайт
ЧӀарада мухъ картаялда
 Медиафайлал Викигъамасалда

Тарихияб рахъалъ гьанжсеб ЧӀарада мухъалъул бугеб территориялда рукӀана Авариялъул Къарахъ, Мукракь, Кьенсерухъ тарихиял болмухъал. Жибго ЧӀарада мухъ гӀуцӀана 1929 соналъул 3 юлалда, букӀараб Гъуниб сверухълъиялъул территориялда.

Административияб планалда ЧӀарада мухъ бикьула анцӀила лъабго муниципалияб гӀуцӀиялде, ичӀгоялъул буго росдал боялъул статус, ункъго буго жибго росу. Гьез гъорлӀе бачуна кинабниги 53 чӀел-бакӀ. Мухъалъул административияб марказ буго ЦӀуриб росу.

Агьлулъиялъул къадаралъул рахъалъ ЧӀарада мухъ буго 47 бакӀалда, гьенив гӀумру гьабун вуго 13 518 чи; мухъалъул кьибилаб халкълъун ккола аварал. Кинабниги агьлулъи буго росдалаб. Мухъ ккола авар мацӀалъул жанубияб тӀадкаламалъул къарахъдерил сверел тӀибитӀараб ареаллъун.

Тарих

хисизабизе

Гьанжесеб ЧӀарада мухъалъул территориялда рукӀана Авариялъул Къарахъ, Кьенсерухъ ва Мукракь боял. ЧӀарада мухъ гӀуцӀана 1929 соналъул 3 юлалда, байбихьуда гьелда гъорлӀ букӀана 53 росдал шура, территориялъул гӀатӀилъи букӀана 1124 км².

География

хисизабизе

Мухъ буго гьанжесеб Дагъистаналъул жанубиябгин бакътӀерхьуда, мугӀрул Дагъистаналъул, ай тарихияб Авариялъул жанубиябгин бакъбаккул рахъалда. ГӀурхъаби руго Дагъистаналъул щуго мухъалъулгун: шималиябгин бакътӀерхьуда — Гъуниб, бакъбаккуда — Тум, жанубалда — Рутул, жанубиябгин бакътӀерхьуда — ЛъаратӀа ва шималиябгин бакътӀерхьуда — Шамилил.

Мухъалъул территориялъул гӀатӀилъи буго 894,03 км².

Демография

хисизабизе
Халкъалъул къадар
1926[4]1939[5]1959[6]1970[7]1979[8]1989[9]2002[10]
13 578↗14 400↘10 894↗14 104↘12 614↘10 315↗11 792
2010[11]2011[12]2012[13]2013[14]2014[15]2015[16]2016[17]
↘11 777↘11 749↘11 741↗11 754↗11 911↗12 149↗12 367
2017[18]2018[19]2019[20]2020[21]2021[22]2022[23]
↗12 547↗12 813↗12 957↗13 146↗13 338↗13 518


Миллияб гӀуцӀи

ЧӀарада мухъ ккола моноэтникияб авар мухълъул; кинабниги агьлулъиялъул 97,3 % ккола аварал.

Территориалияб гӀуцӀи

хисизабизе

Административиябгин территориалияб гӀуцӀиялда жаниб ЧӀарада мухъалъ гъорлӀе рачуна росдал боял ва росаби.[24][25].

БакӀалъулаб жинцаго нухмалъи гьабиялда жаниб гьебго цӀар бугеб муниципалияб мухъалъ гъорлӀе бачуна росдал поселениялъул статус бугеб 13 муниципалияб гӀуцӀи, жал росдал боязе ва росабазе данде кколел.[26]

№Росдал боАдминистративияб
центер		ЧӀел-бакӀазул
къадар		Агьлулъи
(чи)		ГӀатӀилъи
(км²)
1Гьачада росдал боГьачада росу5↗865[27]118,31[1]
2Гьилиб росдал боГьилиб росу8↗2022[28]106,27[1]
3Гьочоб росдал боГьочоб росу2↗743[29]104,02[1]
4ГӀириб росдал боГӀириб4↗1999[30]121,78[1]
5Магъар росдал боМагъар росу7↗736[31]105,29[1]
6Мугурухъ росуМугурухъ росу1↗357[32]24,12[1]
7Рисиб росдал боРисиб росу7↗792[33]94,36[1]
8Рочиб росдал боРочиб росу7↗1299[34]146,41[1]
9СуметӀа росдал боСуметӀа росу5↗547[35]51,81[1]
10Хьилиб росуХьилиб росу1↗189[36]30,31[1]
11Цадахъ росуЦадахъ росу1↘559[37]
12ЦӀуриб росдал боЦӀуриб росу4↗2973[38]17,59[1]
13ЧӀарада росуЧӀарада росу1↘437[39]23,76[1]

ЧӀел-бакӀал

хисизабизе

ЧӀарада мухъалда буго 53 росдалаб чӀел-бакӀ.[25][26]

Хъутаби

Цадахъ росу буго ЧӀарада мухъалул чӀел-бакӀ, жиб лъарагӀлъиялда бугеб.

Карта

хисизабизе
  Административияб центер, 2234[11] чи
  1000-ялдаса цӀикӀкӀун
  500-ялдаса 1000-де щвезегӀан чи.
  100-ялдаса 500-де щвезегӀан чи
  100-де щвезегӀан чи.
 Цифрабаздалъун рихьизарун руго: 1 — Кьорош; 2 — Мурухъ.
 
ЦӀуриб
 
Алчуниб
 
Багинуб
 
Гьачада
 
Гьидиб
 
Гьилиб
 
Гьунухъ
 
ГьогӀаб
 
Гьонлъоб
 
Гьочоб
 
ГӀириб
 
ГӀурухъ-сотӀа
 
Доронуб
 
Къарануб
 
Къесериб
 
Къубакь
 
Къучраб
 
1
 
Кьосрода
 
КӀалиб
 
КӀутӀихъ
 
Лъалухъ
 
ЛъаразулӀ
 
ЛъитӀаб
 
Магъар
 
Могъроб
 
Мощоб
 
Мугурухъ
 
Мукукь
 
2
 
Нукъуш
 
Рилъаб
 
Рисиб
 
Рочиб
 
Рулдаб
 
Сачада
 
Содаб
 
СуметӀа
 
Улъухъ
 
Хилихъ
 
Хьилиб
 
Хьинуб
 
ХӀурухъ
 
Цемер
 
ЦӀенеб
 
ЦӀулда
 
Чанаб
 
Чидаб
 
Чуниб
 
ЧӀарада
 
ЧӀвадаб
 
ЧӀилдаб
ЧӀарада мухъалъул росаби.
 
 
ЦӀуриб
 
Цадахъ
ЧӀарада мухъалъул анклав.

МугъчӀваял

хисизабизе

Баянкьелал

хисизабизе
  1. ^ Авар: ЧӀарада мухъ, агъул ЧIарода район, падар. Çaroda rayonu, дарг. ЧIародала къатI, лъар. Чарода якъ, лак. ЧIародал кIану, лезг. [ЧIарода район] Error: {{Lang}}: unrecognized language tag: Ӏez (help), Халип:Lang-nog, рут. ЧIарода район, таб. ЧIарода район, Халип:Lang-ttt, цІахур. ЧIарода район, чач. ЧIарадан кIошт.

Иццал

хисизабизе
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m "Дагъистаналъул Республика. Муниципалияб гӀуцӀиялъул ракьазул гӀаммаб гӀатӀилъи". www.gks.ru (in русский). Архивация оригинал (2017-08-06). Щвей 2020-10-20. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (help)
  2. ^ 2022AA
  3. ^ "General Information" (in russian). Charodinsky District. Архивация оригинал (March 6, 2016). Щвей January 20, 2017. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= ва|archive-date= (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  4. ^ Районированный Дагестан : (адм.-хоз. деление ДССР по новому районированию 1929 г.). — Махачкала : Орготд. ЦИК ДССР, 1930. — 56, XXIV, 114 с.
  5. ^ Этносостав населения Дагестана
  6. ^ Халип:Халкъалъул къадар/1959B
  7. ^ Халип:Халкъалъул къадар/1970B
  8. ^ Халип:Халкъалъул къадар/1979B
  9. ^ Халип:Халкъалъул къадар/1989A
  10. ^ "Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более" (in русский). Архивация оригинал (2012-02-03).
  11. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay 2010 соналъул ТӀолго Россиялъул агьлулъиялъул къадар рикӀкӀин. Табула № 11. Дагъистаналъул Республикаялъул шагьариял сверухълъиязул, муниципалиял районазул, шагьариял ва росдал поселениязул, шагьариял ва росдал чӀел-бакӀазул агьлулъиялъул риӀкӀен. (гІурус). Дата: 13 май 2014. Архивация: 13 май 2014 сон.
  12. ^ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2011 года
  13. ^ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (гІурус). Дата: 31 май 2014. Архивация: 31 май 2014 сон.
  14. ^ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) (гІурус). Дата: 16 новембер 2013. Архивация: 16 новембер 2013 сон.
  15. ^ Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан (гІурус). Дата: 17 април 2014. Архивация: 17 април 2014 сон.
  16. ^ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (гІурус). Дата: 6 август 2015. Архивация: 6 август 2015 сон.
  17. ^ "Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2016 соналъул 1 январалде" (in русский). 2018-10-05. Архивация оригинал (2021-05-08). Щвей 2021-05-15.
  18. ^ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2017 соналъул 1 январалде (гІурус) (31 юл 2017). Дата: 31 юл 2017. Архивация: 31 юл 2017 сон.
  19. ^ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2018 соналъул 1 январалде (гІурус). Дата: 25 юл 2018. Архивация: 26 юл 2018 сон.
  20. ^ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2019 соналъул 1 январалде (гІурус). Дата: 31 юл 2019. Архивация: 2 май 2021 сон.
  21. ^ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2020 соналъул 1 январалде (гІурус). Дата: 17 октобер 2020. Архивация: 17 октобер 2020 сон.
  22. ^ 2021AA
  23. ^ 2022AA
  24. ^ "Дагъистаналъул Республикаялъул къанун 2002 соналъул 10 апрелалдаса N 16 «Дагъистаналъул Республикаялъул административиябгин территориалияб гӀуцӀиялъул хӀакъалъулӀ»". Архивация оригинал (2018-04-02). Щвей 2016-09-23. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (help)
  25. ^ a b "Дагъистаналъул Республикаялъул административиябгин территориалиял цвелазул реестр, 27.07.2018 № 00". Архивация оригинал (2020-06-22). Щвей 2020-06-19. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (help); no-break space character in |title= at position 96 (help)
  26. ^ a b "Дагъистаналъул Республикаялъул къанун 2005 соналъул 13 январалдаса № 6 «Дагъистаналъул Республикаялъул муниципалиял гӀуцӀиязул статусалъул хӀакъалъулӀ»". Архивация оригинал (2022-04-07). Щвей 2022-06-21. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (help)
  27. ^ 2022AA
  28. ^ 2022AA
  29. ^ 2022AA
  30. ^ 2022AA
  31. ^ 2022AA
  32. ^ 2022AA
  33. ^ 2022AA
  34. ^ 2022AA
  35. ^ 2022AA
  36. ^ 2022AA
  37. ^ 2022AA
  38. ^ 2022AA
  39. ^ 2022AA
  40. ^ 2022AA
  41. ^ 2022AA
  42. ^ 2022AA
  43. ^ 2022AA

РегӀелал

хисизабизе
Босараб бакӀ — «https://av.wikipedia.org/w/index.php?title=ЧӀарада_мухъ&oldid=84296»