БецӀдерил сверел
БецӀдерил сверел — авар мацӀалъул диалектазул цояб, жиб бакъдасеб тӀадгаруде гъорлӀе унеб,[1][2][3] тӀибитӀун буго Гъуни мухъалда.
Фонетика
хисизабизеРагьукъал
хисизабизеБецӀдерил свералил рагьукъазул системалда гьечӀо стандарталъул хӀалуцараб алвеоларияб эйективияб аффрикат /t͡sːʼ/ (ццӀ) , хӀалуцараб палато-алвеоларияб эйективияб аффрикат /t͡ʃːʼ/ (ччӀ), гъугъаб хӀалуцараб алвеоларияб латералияб аффрикат /t͡ɬː/ (лӀ), гъугъаб алвеоларияб латералаб фрикатив /ɬ/ (лъ), гъугъаб хӀалуцараб увуларияб аффрикат /q͡χː/ (хъ), веларияб эйективияб плозивалъул хӀалуцараб форма /kːʼ/ (ккӀ).[4]
| Аналог | БецӀдерил | Стандарт | Аналог | БецӀдерил | Стандарт | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| цц = ццӀ | баццадаб ццва моцц |
баццӀадаб ццӀва моццӀ |
чч = ччӀ | ччезе биччанаб беччзе |
ччӀезе биччӀулеб беччӀизе | |
| кк = ккӀ | ккал ккара |
ккӀал ккӀара |
лълъ = лӀ | лълъар лълъутзе |
лӀар лӀутизе | |
| х = хъ | бухзе наха |
бухъизе нахъа |
хӀ = х | хӀоно хӀур |
хоно хур |
Стандарталъул /ɬ/ (лъ) гьаркьил рефлексиял бецӀдерил свералида руго позициониял. РагӀул авалалда лъ хисун букӀуна гь: гьар "лъар", гьазе "лъазе"; рагӀул бакьулӀ букӀуна -гьл-: балгьго "балъго", болгьон "болъон".[5]
| рагьаралда хадуб | рагьукъалда хадуб | соноранталда хадуб | |||
|---|---|---|---|---|---|
| гьли | бечегьли (бечелъи)
бечегьзе (бечелъизе) |
ли | гушли (квешлъи)
лълъикӀли (лълъикӀлъи) |
-гьRи
(метатезис) |
хьугьни (хьонлъи)
мискигьни (мискинлъи) |
Алвеоларияб эйективияб стопалъул /tʼ/ (тӀ) бакӀалда бецӀдерил свералида букӀуна глотталаб плозив (ъ яги ʼ) рагӀул авалалда: ъамах "тӀамах", ъаде "тӀаде", ва -лʼ- рагӀул ахиралда: булʼ "бутӀ", налʼ "натӀица", нелʼэд "натӀица", балʼа "батӀа". РагӀул бакьулӀги букӀине бегьула -лʼ- комплекс, эниб цо-цо лӀугьуна метатезисги -лʼ- > -ъл-. Ахирисеб комплекс цӀиккӀаниселъ хӀалтӀизабула бакӀалъул бортазул 1себ сериялда стандартияб -тӀа суффиксалъул бакӀалда: кӀаъла "кӀалтӀа", гӀуъла "гӀортӀа", хӀоъла "хӀортӀа". Веларияб эйективияб стопалъул (кӀ) бакӀалда гӀемериселъ хӀалтӀизабула зирараб фарингеалаб фрикатив (гӀ): бугӀзе "букӀине".[6]
МугъчӀваял
хисизабизе- ^ МикагӀилилазул 1959.
- ^ Атаев, Б. М (2020). "Некоторые фонетико-морфологические особенности диалектов аварского языка" (PDF). Вестник Института языка, литературы и искусства им. Г. Цадасы (22). ДФИЦ РАН: 8–13. doi:10.31029/vestiyali22/1. Щвей 2024-03-02.
- ^ Магомедов, М. А.; Магомедова, М. М. (2018). "Проблемы диалектного членения аварского языка" (PDF). Филологические науки. Вопросы теории и практики. 1 (9#87). Тамбов: Грамота: 123–126. ISSN 1997-2911. Щвей 2024-03-02.
- ^ МикагӀилилазул 1959, гь. 463.
- ^ МикагӀилилазул 1959, гь. 464.
- ^ МикагӀилилазул 1959, гь. 466.
Библиография
хисизабизе- МикагӀилилазул, Ш. И. (1959). Бокарев, Е. А. (ред.). Очерки аварской диалектологии [Авар диалектологиялъул хъвай-хъвагӀаял]. Ленинград: СССРалъул гӀелмабазул академиялъул пресса. гь. 510.