Парс мацӀ
Парс, Парси (эндоним: فارسی, Fārsī, абул куц [fɒːɾˈsiː] ⓘ) буго индо-европиял мацӀазул индо-иранияб гӀаркьалил ираниял мацӀазул цояб. Парс мацӀ ккола плюрицентрикияб мацӀлъун, жиб аслияб къагӀидаялъ кӀалъалеб мацӀ хӀисабалдаги бугеб, расмияб къагӀидаялда жибги Ираналдаги Афгъанистаналдаги Таджикистаналдаги хӀалтӀизабулеб, гьебги буго гьоркьоб бичӀчӀиги бугеб лъабго стандартияб варианталда: Ираналъул парс, Дари парс (1958 соналдаса нахъе расмияб цӀар буго Дари)[9] ва Таджик парс (Совет заманалдаса нахъе расмияб цӀар Таджик).[10] Гьелда кӀалъала Узбекистаналда ругел таджикалги,[11][12][13] гьединго гьеб мацӀ хӀалтӀизабула КӀудияб Ираналъул тарихияб ва маданияб сфераялде кколел территорияздаги. Парс мацӀалъе хӀалтӀизабулеб расмияб хъвай-хъвагӀи буго гӀараб аслуялда бугеб парс алипба Ираналдаги Афгъанистаналдаги ва кириллица Таджикистаналда.
Парс | |
---|---|
فارسی (фāрси), форсӣ (фарси) | |
![]() Фарси абураб рагІи, настагІликъ хатІалда хъвараб) | |
Абулеб куц | [fɒːɾˈsiː] (![]() |
Территория |
|
КӀалъалел | 70 миллион[7] (кинавниги 110 млн)[6] |
Цесел формаби | |
Стандартал формаби | |
Диалектал | |
Официалаб статус | |
Официалаб мацӀ |
|
Регулация гьаби |
|
МацӀалъул кодал | |
ISO 639-1 | fa |
ISO 639-2 | per (B) fas (T) |
ISO 639-3 | fas – инклусивияб кодИндивидуалал кодал: pes – Ираналъул парс мацІprs – Дари мацІtgk – Таджик макІaiq – Аймакъ сверелbhh – Бухори сверелhaz – Гьазараги сверелjpr – ЖугьутІгин парс мацІphv – Пагьлаваниdeh – Дегьвариjdt – ЖугьутІгин тат мацІttt – Кавказалъул тат |
Glottolog | fars1254 |
Linguasphere |
|
![]() Парс мацІ тІоцебесеб мацІлъул бугеб территория (сверелалги гъорлъе рачун) | |
![]() Парс лингвосфера. Легенда Расмияб мацІ
КІалъалезул къадар 1 000 000-алдаса цІикІкІараб
КІалъалезул къадар 500 000–1 000 000 гьоркьоб
КІалъалезул къадар 100 000 – 500 000 гьоркьоб
КІалъалезул къадар 25 000 – 100 000 гьоркьоб
КІалъалезул къадар 25 000 / гьечІо | |
Парс мацӀ ккола давамлъун гьоркьохъеб парс мацӀалъул, жибги Сасаниязул мпериялъул (224–651) динияб ва адабияталъул мацӀлъун букӀараб, ахирисеб ккола жиб Ахемениязул империялда (550–330 н. щ.) хӀалтӀизабулеб букӀараб некӀсияб парс мацІалъул давамлъун.[14][15] Гьеб мацӀалъул байбихьи буго Ираналъул жанубиябгин бакътӀрхьуда бугеб Парс икълималдаса.[16] Грамматика гьелъул буго гӀемерисел европаялъулал мацӀазулазда релълъараб.[17]
Тарихалда жаниб, Парс мацӀ букӀана къадру бугеб маданияб мацӀлъун, жибги БакътӀерхьул Азиялдаги, Жанубияб Азиялдаги Гьоркьохъеб Азиялдаги рукӀарал империяз хӀалтӀизабулеб букӀараб.[18] НекӀсияб парс мацӀалъул хъвай-хъвагӀаби рихьизарун руго нилъеде щвелалде VӀ ва ӀV гӀасрабазда гьоркьоб заманалда некӀсияб парс лъутӀхъваялда гьарурал хӀалтӀабаз, гьоркьохъеб парс мацӀалъул адабият бихьизабун буго арамеял (пагьлави ваминихеяб) хъвай-хъвагӀабазги, Парфиялъул империялъул заманалда жал гьарурал, ва гьединго руго ӀӀӀ ва X гӀасрабазда гьоркьоб заманалда хъварал мажусазул тӀахьаздаги. ЦӀияб парс адабият тӀегьазе байбихьана гӀарабаз Иран кверде босун хадуб, гьелдаса байбихьун хъвай-хъвагӀи бачуна гӀарабалде, гьелъул бищун цересел хъвай-хъвагӀаби ратун руго ӀX гӀасруялда гьарурал.[19] Парс мацӀ лъугьуна Исламалъул дуняллалда гӀараб мацӀалъул гӀадаб цӀикӀкӀараб кӀвар бугеб мацӀлъун.[18] Парс мацӀалда поэзия хъвай тӀибитӀараб жо букӀана гӀемерал бакъбаккул пачалъиязда.[10] Гьоркьохъел гӀасрабазул парс адабияталъул бищун машгьурал хӀалтӀаби ккола Фирдавсил Шагьнамегь, Румил хӀалтӀаби, ГӀумар ХӀаямил Рубаят, Низамил Панж Ганж, ХӀафизил Диван, Аттар Нишапурил ХӀанчӀазул мантӀикъ ва СагӀади Ширазиясул Гулистан ва Бустан мажмугӀ.
Парс мацӀалъ цӀакъ кӀудияб асар гьабуна мадугьалихъ рукӀарал мацӀазе: ираналъулал, тюрк, армен, гьиндгин ариян, кавказалъул, гьенибго гъорлъ авар мацӀги. ГӀемерал рагӀаби руго авар мацӀалда парс мацӀалдаса рачӀарал. Гьединго цо асар букӀана гӀараб мацӀалдеги,[20] гьелъул гӀемерал рагӀаби рачӀана парс мацӀалде гьоркьохъел гӀасрабазда гӀараб кверщел бугем мехалъ.[14][17][21][22][23][24] Парс мацӀ бюрократиялъе расмияблъун бищун букӀана гьеб рахьдалаблъун жидее кколеб букӀинчӀезги, мисалалъе, ГӀусманияб империялда турказ,[25] яги Афгъанистаналда пуштуназ.
Дунялалда парс мацӀалда кӀалъалезул къадар бахуна 110 миллионалде, гьенир гъорлъе уна парисал, афгъанал, таджикал, гьазарал, Кавказалъул татал ва аймакъал. "Персофон" абураб термин хӀалтӀизабизе бегьула парс мацӀалда кӀалъалезе.[26][27]
Классификация
хисизабизеПарс мацӀ ккола гьиндгин европаялъулал мацӀазул гьиндгин ираналъулаб гӀаркьелалъул ираналъулаб къоялъул бакътӀерхьул ираналъулал мацӀазул цояблъун. Жалго бакътӀерхьул ираналъулал мацӀал рикьула кӀиго гъоркькъокъаялде: жанубиябгин бакътӀерхьул ираналъулал мацӀал, жиндир бищун тӀибитӀараблъун парс мацӀ кколеб, ва шималиябгин бакътӀерхьул ираналъулал мацӀал, жиндир бищун тӀибитӀараблъун курд мацӀ бугеб[28].
Фонология
хисизабизеИраналъулаб парс мацӀалда буго анлъго рагьарабги къоло лъабго рагьукъабги гьаракь.
Хъвай-хъвагӀи
хисизабизеПарс алипба | |||||||
ﺍ | ب | پ | ﺕ | ﺙ | ﺝ | چ | ﺡ |
ﺥ | ﺩ | ﺫ | ﺭ | ﺯ | ژ | ﺱ | ﺵ |
ﺹ | ﺽ | ﻁ | ﻅ | ﻉ | ﻍ | ﻑ | ﻕ |
ک | گ | ﻝ | ﻡ | ﻥ | هـ | ﻭ | ﻯ |
Фарсиялда хъвазе Ираналда (Афгъанистаналда дариялъего гӀадин) хӀалтӀизабула гӀараб алипба, амма гӀараб мацӀалда гӀечӀел гьаркьазе 4 хӀарп жубараб: пе (پ), че (چ), же (ژ) ва гаф (گ). ТӀолго парс алипбаялда буго 32 гӀаламат[29].
Рагьарал
хисизабизеТарихияб рахъалъ, парс мацӀалда рагьарал ратӀа гьарулаан халалъиялдалъун. Цебесеб цӀияб парс мацӀалда букӀана щуго халатаб рагьараб (/iː/, /uː/, /ɒː/, /oː/, /eː/) ва лъабго къокъаб рагьараб /æ/, /i/ ва /u/. XVӀ гӀасруялдехун гьанжесеб Ираналъул гӀаммаб икълимлъиялда, /eː/ ва/iː/ лъугьана /iː/ гьаракьлъун, /oː/ ва/uː/ лъугьана /uː/ гьаракьлъун. Гьединлъидал,басриял شیر shēr "гъалбацӀ" vs. شیر shīr "рахь", زود zūd "хехаб" vs زور zōr "къуватаб" гӀадал контрастал тӀагӀун руго. Амма гьеб асасалъул руго гьоркьосарахъиялги, ва цо-цо рагӀабазулъ ē ва ō гьаракь сверула /iː/ ва /uː/ гьаракьалде гурел, [eɪ] яги [oʊ] дифтонгазде (жал цебесеб цӀия парс мацалда рукӀарал [æɪ] ва [æʊ] дифтонгаздаса лъугьарал. Гьединал гьркьосарахъиязул мисал батизе бегьула روشن [roʊʃæn] (гвангъараб) гӀадал рагӀабазулъ.
Гьединго бл.
хисизабизеХІужаби
хисизабизе- ^ a b c Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ "IRAQ". Encyclopædia Iranica. Боси: 7 November 2014.
{{cite encyclopedia}}
: Check date values in:|accessdate=
(help) - ^ "Tajiks in Turkmenistan". People Groups.
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ a b c d e Windfuhr, Gernot: The Iranian Languages, Routledge 2009, p. 418.
- ^ "Persian | Department of Asian Studies" (мацӀ: американский английский). Боси: 2 January 2019.
There are numerous reasons to study Persian: for one thing, Persian is an important language of the Middle East and Central Asia, spoken by approximately 70 million native speakers and roughly 110 million people worldwide.
{{cite web}}
: Check date values in:|access-date=
(help) - ^ Constitution of the Islamic Republic of Iran: Chapter II, Article 15: "The official language and script of Iran, the lingua franca of its people, is Persian. Official documents, correspondence, and texts, as well as text-books, must be in this language and script. However, the use of regional and tribal languages in the press and mass media, as well as for teaching of their literature in schools, is allowed in addition to Persian."
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ a b Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ a b Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ a b de Bruijn, J.T.P. (14 December 2015). "Persian literature". Encyclopædia Britannica.
{{cite encyclopedia}}
: Check date values in:|date=
(help) - ^ Skjærvø, Prods Oktor. "Iran vi. Iranian languages and scripts (2) Documentation". Encyclopædia Iranica. Том. XIII. гьл. 348–366. Боси: 30 December 2012.
{{cite encyclopedia}}
: Check date values in:|access-date=
(help) - ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Namazi, Nushin (24 November 2008). "Persian Loan Words in Arabic". Архивация оригинал, 20 May 2011. Боси: 1 June 2009.
{{cite web}}
: Check date values in:|accessdate=
,|date=
, гин|archive-date=
(help) - ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Egger, Vernon O. (16 September 2016). A History of the Muslim World since 1260: The Making of a Global Community. ISBN 9781315511078.
{{cite book}}
: Check date values in:|date=
(help) - ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- ^ "L. P. Elwell-Sutton. ARABIC LANGUAGE iii. Arabic influences in Persian literature". Архивация оригинал, 2011-05-10. Боси: 2011-08-10.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadlink=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
ГІаммал иццал
хисизабизе- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
ЦІалиялъе
хисизабизе- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Dahlén, Ashk (April 2014) [1st edition October 2010]. Modern persisk grammatik (2nd ред.). Ferdosi International Publication. ISBN 9789197988674. Архивация оригинал, 11 October 2017. Боси: 18 February 2011.
{{cite book}}
: Check date values in:|access-date=
,|date=
, гин|archive-date=
(help) - Delshad, Farshid (September 2007). Anthologia Persica. Logos Verlag. ISBN 978-3-8325-1620-8.
{{cite book}}
: Check date values in:|date=
(help) - Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Lazard, Gilbert (January 2006). Grammaire du persan contemporain. Institut Français de Recherche en Iran. ISBN 978-2909961378. Архивация оригинал, 2012-05-03. Боси: 2020-11-20.
{{cite book}}
: Check date values in:|date=
(help); Invalid|url-status=хвараб
(help) - Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Mace, John (18 October 2002). Persian Grammar: For Reference and Revision (illustrated ред.). RoutledgeCurzon. ISBN 0-7007-1695-5.
{{cite book}}
: Check date values in:|date=
(help) - Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Thackston, W. M. (1 May 1993). An Introduction to Persian (3rd Rev ред.). Ibex Publishers. ISBN 0-936347-29-5.
{{cite book}}
: Check date values in:|date=
(help) - Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
- Windfuhr, Gernot L. (15 January 2009). "Persian". Кв. Bernard Comrie (ред.). The World's Major Languages (2 ред.). Routledge. ISBN 978-0-415-35339-7.
{{cite book}}
: Check date values in:|date=
(help) - Ошибка Lua в Модуль:Citation/CS1 на строке 3163: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
КъватІисел мугъчІваял
хисизабизеИнгилис мацӀалда
- Academy of Persian Language and Literature official website
- Assembly for the Expansion of the Persian Language official website
- Persian language Resources
- Persian Language Resources, parstimes.com
- Persian language tutorial books for beginners
- Haim, Soleiman. New Persian-English dictionary. Teheran: Librairie-imprimerie Beroukhim, 1934—1936. uchicago.edu
- Steingass, Francis Joseph. A Comprehensive Persian-English dictionary. London: Routledge & K. Paul, 1892. uchicago.edu
- UCLA Language Materials Project: Persian, ucla.edu
- How Persian Alphabet Transits into Graffiti, Persian Graffiti
- Basic Persian language course (book + audio files) USA Foreign Service Institute (FSI)