ГІараб алипба (гӀар. أَلْأَبْجَدِيَّة ٱلْعَرَبِيَّة‎‎, al-ʾabjadīyaḧ l-ʿarabīyah or أَلْحُرُوف ٱلْعَرَبِيَّة, al-ḥurūf l-ʿarabīyaḧ), ялъуни гІараб абджадия, буго гІараб хъвай-хъвагІиялда гІуцІараб алипба, жиндие гІараб мацІалда хъвадаризе кодификация гьабураб. Хъвай-хъвагІи буго кваранидаса квегІиде курсивалдалъун ва гьелде гъорлъ буго 28 хІарп. ГІемерисел хІарпазул руго контекстиял хъвалел къагІидаби.

ГӀараб алипба
Тайпа
МацӀал ГӀараб
Заман
III яги IV гӀасруялдаса нахъе
Хурхарал системаби
Эбелаб система
ISO 15924
Хъвалеб къагӀида Кваранидаса квегӀиде
ISO 15924 Arab, 160
Юникод
Юникодалъул диапазон
Arabic
ГІараб хъвай-хъвагІи хІалтІизарулел пачалихъал:
  цохІо бугеб расмияб хъвай-хъвагІи
  цогидаб расмияб хъвай-хъвагІигун бугеб

ГІараб алипба рикІкІуна абджадиятлъун, ай жинда гъорлъ гІицІго рагьукъал гьаркьал (консонантал) рихьизарулел хІарпал хІалтІизабулеблъун, гьединго рикІкІуна гІараб алипба жубараб абджадиятлъун кколин абунги[1].

Цогидал журарал абджадиятазда гІадин къаламчагІаза рахъана рагьарал гьаркьал рихьизаризе хасал хІаракаби ва диакритикал.

Рагьукъал гьаркьал хисизабизе

Аслияб гІараб алипбаялда буго 28 хІарп.

Цогидал мацІазе дандеккезабун гьабураб гІараб хъвай-хъвагІиялде тІаде журан ялъуни тІаса рахъун руго чанго хІарп, мисалалъе, парс, гІусманияб турк, курд, урду, синди, малай, пушту, арви ва малаялам мацІазда. ГІараб хІарпазул гьечІо бетІераб ва бетІераб гуреб формаби.

ГІемералго хІарпал руго цоцазда релълъарал, амма жал бакъулъ ругел бутІабазда тІад ялъуни гъоркь ругел тІанкІаздалъун (нукъдабаздалъун) ратІарахъулел. Гьел тІанкІал ккола хІарпазул ратІатІоларел гІаламаталлъун, жидеца батІи-батІиял гьаркьал кьолел хІарпал цоцадаса ратІа гьарурел. Мисалалъе, ب (b), ت (t) ва ث (th) хІарпазул буго цого аслияб куц-мухъ, амма руго тІанкІал: цояб гъоркь, кІиго тІаса ва лъабго тІаса; ن (n) хІарпалъул байбихьуда ва гьоркьоб хъвалеб къагІида буго цого тІаса цо тІанкІгун, батІаго ва ахиралда хъ валел къагІидаби руго батІиял.

ГІараб хІарпазул басмаялъул ва кверзул хъвалеб къагІида ккола курсивлъун, рагІиялда жаниб гІемерисел хІарпазул букІуна аскІор ругезулгун бухьен.

Алипбаялъулаб тартиб хисизабизе

ГІараб алипбаялъул хІарпазул буго кІиго батІияб тартиб (коллация): абджадия ва гьиджаи (алифбаи).

Оригиналияб абджадия (أَبْجَدِيّ) таритиб, жиб леттерингалъе[en] хІалтІизабулеб, лъугьараб буго финикъияб алипбаялъул тартибалдаса, ва гьелъ гьеб релълъараб буго финикъияб алипбаялдаса лъугьарал цогидал алипбаязул тартибалда, мисалалъе, гьибрит алипбаялъул тартибалда. Гьеб тартибалда хІарпал гьединго хІалтІизарула цифраби хІисабалдаги, Абджадияталъул цифрабазул буго гьибрит гематриялъулги грек изопсефиялъулги гІадаб алипбагун цифрабазулаб код/шифр

Гьиджаи (هِجَائِي) ялъуни алифбаи (أَلِفْبَائِي) буго гьанжесеб тартиб, жинда жаниб хІарпал куц-мухъалда рекъон цадахъ лъурал, гьеб тартиб хІалтІизабула, телефоназул тІахьал, къамусал гІадал цІаразул ва рагІабазул сияхІазда.

Абджади хисизабизе

Абджади тартиб кколаро цебесеб шималияб семит алипбаялъул тартибалъул гІадатияб ирсилаблъун, гьелда жаниб буго бакІ, жиб арамияб самех/семкат ס хІарпалъе данде кколеб, амма гьеб арамияб хІарпалдаса лъугьараб цониги хІарп гьечІо гІараб алипбаялда. Самех тІагІиналъул бакІалде ש шин хІарпалдаса лъугьана кІиго цоцада рачІел гІараб хІарпал, ش (шин) ва (син), жал самехалъул бакІалде рачІарал. Анлъго цогидаб хІарп, жидер аналогал цониги шималияб алипалда гьечІел, лъун руго ахиралда

Абджадиялъул гІаммаб тартиб
غ ظ ض ذ خ ث ت ش ر ق ص ف ع س ن م ل ك ي ط ح ز و ه د ج ب أ
gh dh kh th t sh r q f ʿ s n m l k y z w h d j b ʾ
28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 09 08 07 06 05 04 03 02 01

Гьелъул вокализация гІемерисеб гьабула хадусеб къагІидаялъ:

ʾabjad hawwaz ḥuṭṭī kalaman saʿfaṣ qarashat thakhadh ḍaẓagh.

Цогидаб вокализация:

ʾabujadin hawazin ḥuṭiya kalman saʿfaṣ qurishat thakhudh ḍaẓugh
Абджадиялъул магърибияб тартиб (батизе бегьула бищун цебесеблъун)[2]
ش غ ظ ذ خ ث ت س ر ق ض ف ع ص ن م ل ك ي ط ح ز و ه د ج ب أ
sh gh dh kh th t s r q f ʿ n m l k y z w h d j b ʾ
28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 09 08 07 06 05 04 03 02 01
Кьераз рихьизарун руго хІарпал, жидер цебесеб таблицаялде данде ккун батІиял бакІазда ругел

Гьелъул вокализация гьабизе бегьула:

ʾabujadin hawazin ḥuṭiya kalman ṣaʿfaḍ qurisat thakhudh ẓaghush

ГІиджаи хисизабизе

Гьанжесел къамусазда ва баянтІахьазда абджадиялъул тартибалъул бакІалда хІалтІизабула цІияб гьиджаи тартиб hijāʾī, жинда жаниб хІарпазул тартиб гІемерисеб гьезул куц-мухъалда рекъон гІуцІараб. Гьиджаи тартиб киданиги хІалтІизабуларо цифраби хІизабалда.

ГІаммаб гьиджаиялъул тартиб
ي و ه ن م ل ك ق ف غ ع ظ ط ض ص ش س ز ر ذ د خ ح ج ث ت ب ا
y w h n m l k q f gh ʿ sh s z r dh d kh j th t b ā

Гьиджаиялъул батІияб тайпа хІалтІизабулаан Магърибалда, амма гьеб дагьаб цебегІан хисана машрикъияб тартибалъ[3].

Гьиджаиялъул магърибияб тартиб
ي و ه ش س ق ف غ ع ض ص ن م ل ك ظ ط ز ر ذ د خ ح ج ث ت ب ا
y w h sh s q f gh ʿ n m l k z r dh d kh j th t b ā
Кьераз рихьизарун руго хІарпал, жидер цебесеб таблицаялде данде ккун батІияб бакІ бугел

ХІарпазул къагІидаби хисизабизе

Халип:Calligraphy ГІараб алипба кидаго ккола курсивлъун, жидер рагІиялда жаниб бугеб бакІалде балагьун хІарпазул рукІуна батІи-батІиял хъвалел къагІидаби. ХІарпазул букІине бегьула ункъгоялде гІунтІун батІияб хъвалеб куц, жал байбихьул (инициал), гьоркьохъеб (медиал), ахираб (финал) ва жибго бугеб (изолят) бакІазде данде кколел (IMFI). Цо-цо хІарпазул хъвалеб къагІидаялъул гІемерго батІалъи бугеб мехалъ, цогидал хІарпал гІемерисел хисичІого хутІула ункъабго хъвалеб бакІалда. ГІаммаб къагІидаялда цого рагІабазда жаниб хІарбал цоцада рухьуна къокъаб мухъалдалъун, амма анлъго хІарп (و ,ز ,ر ,ذ ,د ,ا) хурхинаризе бегьула гІицго цебехун (кваранидехун) бугеб хІарпалда. Мисалалъе, أرارات (Арарат) рагІиялда киналго хІарпал руго ратІаго хъвалеллъун, щай гурелъул гьел хІарпал рухьинарун бажаруларо хадусезда. Гьединго цоцо рагІабазул комбинациял хъвала лигатураби (хасал формаби) гІадин, масала, лам-алиф لا[4], жиб хъвазе тІадаблъун бугеб (لـا лигатурияб гуреб комбинация цІализе захІматаблъун рикІкІуна)

Аслиял хІарпазул таблица хисизабизе

Arabic letters usage in Literary Arabic
ГІаммаб Магърибияб ХІарпазул цІарал

(классикияб абулеб къагІида)

ХІарпазул цІарал гІараб хІатІалда Транслитерация Value in Literary Arabic (IPA) Абулеб къагІидаялъул авар мацІалда

ругел гІадал эквивалентал

Контекстуалиял формаби БатІаго бугеб форма
Абджади Гьиджаи Абджади Гьиджаи Финал Медиал Иницал
 
1. 1. 1. 1. ʾalif أَلِف ā / ʾ

(гьединго â )

/aː/, /∅/[a] васас (тІоцебесеб а дагьабги халатаб) ـا ا
2. 2. 2. 2. bāʾ بَاء b /b/[b] бакъ ـب ـبـ بـ ب
22. 3. 22. 3. tāʾ تَاء t /t/ таргьа ـت ـتـ تـ ت
23. 4. 23. 4. thāʾ ثَاء th

(гьединго  )

/θ/ авар аналог гьечІо, ингилис think ـث ـثـ ثـ ث
3. 5. 3. 5. jīm جِيم j

(гьединго ǧ )

/d͡ʒ/[b][c] авар мацІалда дандчІвала гІарабалдаса рачІарал рагІабазулъ,

джуз

ـج ـجـ جـ ج
8. 6. 8. 6. ḥāʾ حَاء

(гьединго  )

/ħ/ хІайранлъи ـح ـحـ حـ ح
24. 7. 24. 7. khāʾ خَاء kh

(гьединго  )

/x/ херлъи ـخ ـخـ خـ خ
4. 8. 4. 8. dāl دَال d /d/ даим ـد د
25. 9. 25. 9. dhāl ذَال dh

(гьединго  )

/ð/ авар эквивалент гьечІо, ингилис that ـذ ذ
20. 10. 20. 10. rāʾ رَاء r /r/ авар аналог гьечІо, испан мацІалда perro ـر ر
7. 11. 7. 11. zāy / zayn زَاي z /z/ зайтун ـز ز
15. 12. 21. 24. sīn سِين s /s/ симис ـس ـسـ سـ س
21. 13. 28. 25. shīn شِين sh

(гьединго š )

/ʃ/ шиша ـش ـشـ شـ ش
18. 14. 15. 18. ṣād صَاد

(гьединго ş )

// эквивалент гьечІо

(релълъараб букІине бегьула ссуй)

ـص ـصـ صـ ص
26. 15. 18. 19. ḍād ضَاد

(гьединго  )

// эквивалент гьечІо ـض ـضـ ضـ ض
9. 16. 9. 12. ṭāʾ طَاء

(гьединго ţ )

// тІалаб ـط ـطـ طـ ط
27. 17. 26. 13. ẓāʾ ظَاء

(гьединго  )

/ðˤ/ эквивалент гьечІо ـظ ـظـ ظـ ظ
16. 18. 16. 20. ʿayn عَيْن ʿ /ʕ/ гІумру ـع ـعـ عـ ع
28. 19. 27. 21. ghayn غَيْن gh

(гьединго ġ )

/ɣ/[b] гъаргъар ـغ ـغـ غـ غ
17. 20. 17. 22. fāʾ فَاء f /f/[b] Фазил ـف ـفـ فـ ف[d]
19. 21. 19. 23. qāf قَاف q /q/[b] къед ـق ـقـ قـ ق[d]
11. 22. 11. 14. kāf كَاف k /k/[b] калам ـك ـكـ كـ ك
12. 23. 12. 15. lām لاَم l /l/ килищ ـل ـلـ لـ ل
13. 24. 13. 16. mīm مِيم m /m/ моцІ ـم ـمـ مـ م
14. 25. 14. 17. nūn نُون n /n/ нуж ـن ـنـ نـ ن
5. 26. 5. 26. hāʾ هَاء h /h/ гьев ـه ـهـ هـ ه
6. 27. 6. 27. wāw وَاو w / ū / ∅ /w/, //, ∅[b] вуго ـو و
10. 28. 10. 28. yāʾ يَاء y / ī /j/, //[b] яс, гьабизе (дагьабги халатаб и) ـي ـيـ يـ ي[d]
(алипбаялъул хІарплъун рикІкІунаро, амма цІакъ кІвар бугеб роль хІала гІараб грамматикаялда ва лексикаялда, гьенибго баян гьабиги: гІемерисел битІарал гурел чІужугІаданалъул жинсалъул предметиял цІарал рихьизариги. hamzah هَمْزة ʾ /ʔ/ гьуърул ء

(аслияб къагІидаялъ хъвала рагІул бакьулъ ва ахиралда, цогидал хІарпазда бухьунаро)

ʾalif hamzah أَلِف هَمْزة ـأ أ
ـإ إ
wāw hamzah وَاو هَمْزة ـؤ ؤ
yāʾ hamzah يَاء هَمْزة ـئ ـئـ ئـ ئ
ʾalif maddah أَلِف مَدَّة ʾā /ʔaː/ ـآ آ

Баянал

  1. Alif can represent many phonemes. See the section on ʾalif.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 See the section on non-native letters and sounds; the letters ⟨ك⟩ ,⟨ق⟩ ,⟨غ⟩ ,⟨ج⟩ are sometimes used to transcribe the phoneme /g/ in loanwords, ⟨ب⟩ to transcribe /p/ and ⟨ف⟩ to transcribe /v/. Likewise the letters ⟨و⟩ and ⟨ي⟩ are used to transcribe the vowels // and // respectively in loanwords and dialects.
  3. ج is pronounced differently depending on the region. See Arabic phonology#Consonants.
  4. 4,0 4,1 4,2 See the section on regional variations in letter form.
  • Гьаркьал рахъулеб куц кьун буго гьенжесеб стандартияб гІараб мацІалъул, жиб школабазда ва университетазда малъулеб. Практикаялда, хІарпал рахъулеб къагІида батІи-батІиял икълимазда рекъон букІине бегьула стандарталдаса батІияю. ГІараб мацІалъул пронунциациялъул (хІарпал рахъулеб къагІиядаялъул) хІакъалъул дагьабги цІикІкІун информация балагье гІараб фонология ва гІараб мацІалъул вариантал макъалабазда.=
  • ГІараб хІарпазул цІаразул хал гьабизе бегьула цебесеб версиялъул абстракция хІисабалда. Протосемит мацІалда гьел цІарал рукІана хасаб магІна бугел рагІабилъун. Халкъалда гьоркьоб хІарпазул рукІине бегьула цогидал цІарал.
  • Анлъго хІарпалъул (و ز ر ذ د ا) гьечІо чІван-къотІараб медиалияб форма, рагІул бакьулъ гьел хъвала ахираб форма гІадин хадусеб хІарпгун бухьенги гьечІого. Гьезул байбихьул форма дандеккола батІаго бугеб формаялда (инициалалде). Хадусеб хІарп хъвала жиндирго байбихьул формаялда, ялъуни батІаго бугеб формаялда, гьеб рагІиялъулъ ахирисеб хІарп батани.
  • Алиф хІарп баккана финикъияб алипбаялда жинца глотталияб ккураб рагьукъаб гьаракь бихьизабуле хІарп хІисабалда. Жакъа къоялде гьелъул букІараб гьеб функция тІагІана, ва гьеб йа-ги (ya’ ) вав-ги (wāw ) хІарпазда цадахъ ккола матер лекционислъун, рагьукъаб хІарплъун, жиб халатаб рагьараб гьаракьалъул чвахиялда цебе букІунеб, ялъуни диакритикал тІад лъолеб ишаралъун (мадда ва гьамза).
  • ГІараб мацІалда хІалтІизабула диакритикияб ишара ء, гьамза, гьелъ бихьизабула глотталияб ккураб рагьукъаб [ʔ], хъвала жибго ялъуни кьучІчІ-хІарпгун:
    • жибго: ء
    • кьучІчІ-хІарпгун: إ أ (алиф хІарпалда тІад ялъуни гъоркь), ؤ (вāв хІарпалда тІад), ئ (нукъадаби гьечІеб йā’ ялъуни йā’ гьамза хІарпазда тІад).
Академиял хІалтІабазда гьамза (ء) хІарпалъул транлитерация гьабула кваранаб бащдаб гор модификатор-хІарпалдалъун (ʾ), гьелъие гІаксаб квегІаб бащдаб гор модификатор-хІарпалдалъун цогидал мацІазда транслитерация гьабула гІайн (ع) хІарпалъе, авар мацІалда гьеб гьаракь бихьизабула гІ хІарпалъ.
Гьамза хІарпалъул буго гІицІго цо форма, гьелъ гьеб цебе бугеб ялъуни хадуб бачІунеб хІарпаздехун бухьунаро. БукІаниги, гьеб хІарп вāв, йā’ ва алиф хІарпазда цадахъ букІуна, гьедин буеб мехалда кьучІчІ хІарпал рукІуна гьелго вāв, йā’ ва алиф хІарпаллъун.

Алиф хисизабизе

Контекст Форма МагІна
Диакритикал гьечІого ا
  • байбихьуда: а, и   /a, i/ яги сасунеб, ай цебесеб гьаракьалда хурхунеб, хІарп баянаб артиклалда ال (a)л-
  • бакьулъ яги ахиралда: ā   /aː/
  • сасунеб مِائة рагІиялъулъ
ТІад гьамзагун

(гьамза алиф)

أ
  • байбихьуда/ бакьулъ/ ахиралда: хадуб букІуна фатхІа - ʾa, яги замма - ʾу
  • батІаго яги жибго рагьараб гьаракьги гьечІо (гІемерисеб хадуб букІуна сукун): /ʔ/ дандчІвала цо-цо рагІабазул къамусиял формабазда
Гьоркь гьамзагун

(гьамза алиф)

إ
  • байбихьуда: ʾи   /ʔi/
  • бакьулъ бихьизабуларо (балагье гьамза ва U+02E4)
Мадагьгун آ
  • ʾā   /ʔaː/
'Васлагьгун' ٱ
  • байбихбуда/ бакьулъ/ ахиралда: сасунеб
  • /ʔ/ Маркер/коннектор/кІиго рагІиялда гьоркьоб гьеб бухьинабизе хІалтІизабулеб ишара, хІалтІизабула яги баянаб артиклалда (ал) яги алифгун ялъуни гьамза алифгун каламул бутІаялда, каламул цІаралда ялъуни цогидал цІаразда жаниб, мисалалън: ГІабд Аллагь عَبْدَ ٱلله - "Аллагьасул лагъ"

ХІарпазул вариантал хисизабизе


Лигатураби хисизабизе

Геминация хисизабизе

Нунация хисизабизе

Рагьарал гьаркьал хисизабизе

Къокъал рагьарал хисизабизе

Халатал рагьарал хисизабизе

Дифтонгал хисизабизе

Рагьарал гьоркьор риччай хисизабизе

ТІадеги хІарпал хисизабизе

Икълимиял вариантал хисизабизе

Жиндирго гурел хІарпал стандартияб гІараб мацІалда хисизабизе

ГІараб мацІалдаса батІиял мацІазда хІалтІизаби хисизабизе

Цифраби хисизабизе

ХІарпал цифраби хІисабалда хисизабизе

Тарих хисизабизе

ГІараб тІахьал кьабулел алатал хисизабизе

Компьютеризация хисизабизе

Юникод хисизабизе

Клавиатураби хисизабизе

ХІатІ лъазаби хисизабизе

Балагье гьединго хисизабизе

ХІужжаби хисизабизе

  1. Zitouni, Imed (2014). Natural Language Processing of Semitic Languages. Springer Science & Business. гь. 15. ISBN 3642453589.
  2. Ошибка Lua в Модуль:In_lang на строке 40: attempt to call local 'name_from_tag' (a nil value). Alyaseer.net ترتيب المداخل والبطاقات في القوائم والفهارس الموضوعية Ordering entries and cards in subject indexes Discussion thread (Accessed 2009-October–06)
  3. Цитатинабиялъул гъалатӀ:Мекъаб тег <ref>; мурад баян гьабун хъвалеб magb2 -лъе текст бихьизабун гьечІо
  4. Rogers, Henry (2005). Writing Systems: A Linguistic Approach. Blackwell Publishing. гь. 135.