Химия

Хи́мия (гӀар. کيمياء‎‎, жибги египетлъул мацІалъул km.t (чІегІераб) абураб рагІудасан лъугьараб, гьенисанго бачІараб буго некІсияб Египталъулги цІарги; цогидал бегьулел къагІидаби: н.-грек χυμος — «токІкІел», «эссенция», «лъамалъи», «тІагІам», н.-грек χυμα — «маххул жубай», «биун тІей», «чвахи», н.-грек χυμευσις — «жубай») буго бащун кІвар бугел ва гІатІидаллъун кколел тІабигІатлъаялъул бутІабазул цояблъун кколеб, веществабазул, гьезул гІуцІиялъул ва сокІкІиналъул, гьезул тІабигІаталъул ва хасияталъул, жалги гуцІиялда ва сокІкІиналда рарал, гьезул гуцІи хисизабулеб буссиналъул, ай химиялъулал реакциязул, ва гьединго гьел свериял мутІигІлъулел къануназул ва къануназда рекъон ккейязул гІелму. Киналго веществаби гІуцІарал ругелъул атомаздаса, жидеда химиялъулал рухьеназул кумекалдалъул молекулабилъун лъугьине кІолел, Химиялъ тІоцебесеб иргаялда тІадехун рехсарал масъалабазул хал-шал гьабула атомиябгун молекулярияб даражаялда, ай химиялъулал элементазул ва гьезул дандраязул даражаялда. Химиялъул кІудяб бухьен буго физикагун ва биологиягун, хІакъикъаталдаги гьезда гьоркьоб бугеб гІурхъиги буго шартІияб, гьезда гьоркьор ругел бакІал лъазарула квант химииялъ, химиялъулаб физикаялъ, физикияб химиялъ, геохимиялъ, биохимиялъ ва цогидал гІелмабаз.

Комплексияб гІелму
Химия
лат. Chemia, инг. Chemistry
Тема	ТІабигІатлъай
Баккараб заман	XVIII гІасру
КІвар бугел гІалимзаби	ГІалимзаби: Ломоносов, Михаил Васильевич Антуан Лоран Лавуазье Роберт Бойль Генри Кавендиш Дальтон, Джон Менделеев, Иванил Дмитрий Марковников, Владимир Васильевич Йёнс Якоб Берцелиус Коновалов, Петрил Дмитрий Джозеп, Пристли Зинин, Никалайил Никалай Бутлеров, Михаилил Александр Альберт Хофманн Амедео Авогадро Мария Кюри Зайцев, Михаилил Александр Юстус Либих, Майкл Фарадей Кучеров, Григорил Михаил Бородин, Порфирил Александр Лайнус КарлПолинг Аррениус, Сванте Август Якоб Хендрик Вант-Гофф Альфред Бернхард Нобель
Викигъамасалад медиафайлал

Химиялъул тарих

Аслияб макъала: Химиялъул тарих

Алхимия

Аслияб макъала: Алхимия

Аслиял бичІчІиял

Элементарияб зарра

Аслияб макъала: Элементарияб зарра

Атом

Аслияб макъала: Атом

Химикияб элементалъул, жиндир киналго хасиятал гъорлъги бугеб, бищун гьитІинаб зарралъун ккола атом. Атом гІуцІун букІуна ракІалдасан ва гьелда сверун ругел электроназул «накІкІаздасан». РакІ гуцІун букІуна палажительнияб заряд бугеб пратоназдасаги нейтралиял нейтроназдасаги. Цоцаца ккун, атомазда кІола молекулаби гьаризе.

Атом ккола бокьараб веществоялъул химиялъулаб бикьиялъул гІурхъилъун. ГІадатияб вещество (гьеб, масала, гелий гІадин, цо атомалъулаб гьечІони) бикьула цо тайпаялъул атомазде, жубараб вещество — батІи-батІиял тайпабазул атомазде.

Атомал (ай, атомалъул ракІал) химиялъулаб къагІидаялъ рикьуларо.

Вещество

Аслияб макъала: Вещество

ГІадатиял ва Журарал веществаби. Химиялъулал элементал

Аслияб макъала: Химиялъулаб элемент