ГӀандисезул мацӀ
ГӀандисезул мацӀ — хьондакавказияб мацӀ, Авар–гӀандиял мацӀазул гӀаркьалиде кколеб, Дагъистаналъул Болъихъ мухъалда тӀибитӀараб ва жинда гӀандисезул 5,800 чиги кӀалъалеб (2010). Гьеб мацӀ хӀалтӀизабула ГӀанди гӀорккун ругел росабалӀ:[3] ГӀанди, Гъунха, ГъагъалӀ, ГӀашали, РикӀвани, Чанхъо, Зило, КванхидалӀ.[4]
| ГӀандисезул мацӀ | |
|---|---|
| къӀаваннаб мицӀцӀи qwavannab miċċi[1] | |
| Территория | Хьондасеб Кавказ |
| Регион | БакътӀерхьул Дагъистан |
| Этниклъи | ГӀандисел |
КӀалъалел | 5,800 (2010 ценз)[2] |
Хьондакавказияб
| |
| МацӀалъул кодал | |
| ISO 639-3 | ani |
| Glottolog | andi1255 |
| ELP | Andi |
There are four main dialects, Munin, Rikvani, Kvanxidatl, and Gagatl, which appear quite divergent. However, the dialects can be said to vary between villages: the "upper-group" contains Andi, Gagatl, Rikvani, and Zilo (where Andi and Zilo are considered their own dialects), whereas the "lower-group" contains Munin and Kvanxidatl. The upper-group lacks the affricate sound кьI.[4]
КӀалъалез литературияб мацӀлъун хӀалтӀизабула авар мацӀ, гьединго гӀурусги.[2]
Фонология хисизабизе
МацӀалда буго 43 рагьукъаб:[5]
| Лабиал | Дентал/ алвеолар |
Пост- алвеоларияб/ палатал |
Велар | Увулар | Фарингеал/ Глоттал | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ленис | фортис | ленис | фортис | ленис | фортис | ленис | фортис | ||||
| Назал | m | n | |||||||||
| Плозив | гъугъаб | p | t | k | kː | ʔ | |||||
| зирараб | b | d | ɡ | ||||||||
| эйектив | pʼ | tʼ | kʼ | kːʼ | |||||||
| Аффрикат | гъугъаб | tsː | tʃ | tʃː | qχ | ||||||
| зирараб | dʒ | ||||||||||
| эйектив | tsʼ | tsːʼ | tʃʼ | tʃːʼ | qχʼ | qχːʼ | |||||
| Фрикатив | гъугъаб | s | sː | ʃ | ʃː | x | χ | χː | h | ||
| зирараб | v | z | ʒ | ʁ | (ʕ) | ||||||
| латерал | континуант | ɬ | |||||||||
| аффрикат | tɬː | tɬːʼ | |||||||||
| Вибрант | r | ||||||||||
| Аппроксимант | l | j | |||||||||
Гьениб буго щуго рагьараб гьаракь: /a, e, i, o, u/.
МугъчӀваял хисизабизе
- ↑ Margus Kolga; Igor Tõnurist; Lembit Vaba; Jüri Viikberg (1993). "The Andis". The Red Book of the Peoples of the Russian Empire.
- ↑ 2,0 2,1 ГӀандисезул мацӀ — Ethnologue (19б ред., 2016)
- ↑ The peoples of the Red Book: Akhvakhs
- ↑ 4,0 4,1 "Andijskij Yazyk".
- ↑ "Consonant Systems of the North-East Caucasian Languages: Andi". Архивация оригинал (2022-11-16). Халагьи 2024-03-16.
ТӀадеги цӀалиялъе хисизабизе
- Verhees, Samira (2020). "Evidentiality in the Rikvani Dialect of Andi". Iran and the Caucasus. 24 (3): 309–324. doi:10.1163/1573384X-20200305. S2CID 225502952.
- Wixman, Ronald (1984). The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook. Armonk, NY: M. E. Sharpe. гь. 11.
- Церцвадзе Ил. Андийский яз. Тб., 1965 (на груз. яз.);
- Алексеев М. Е. Андийский язык // Языки мира. Кавказские языки. М., 1999.
- Этимология 1539 андийских слов в БД «StarLing database server» Sergei Starostin
- [1] // The Book of Luke in Andi Language.
- [2] // Glottolog.org Language Map