А (кириллица)
А, а — кириллицаялда гӀуцӀарал киналниги алипбаязул тӀоцӀебесеб хӀарп.[1] БачӀин буго н.-грек α (альфа) хӀарпалдаса, жибги финикияб «алеф» хӀарпалдаса лӀугьараб. ГӀемерисеб бихьизабула гъоркьияб борхиялъул гьоркьохъеб кьералъул лабиаллъичӀеб рагьараб /ä/ гьаракь.
| А | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.svg) | |||||||||||||||||||||||
| Аа | |||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||
| Сипат-сурат | |||||||||||||||||||||||
| ЦӀар |
А: cyrillic capital letter a а: cyrillic small letter a |
||||||||||||||||||||||
| Юникод |
А: U+410 а: U+430 |
||||||||||||||||||||||
| HTML-код |
А: А яги Аа: а яги а |
||||||||||||||||||||||
| UTF-16 |
А: 0x410 а: 0x430 |
||||||||||||||||||||||
| URL-код |
А: %D0%90 а: %D0%B0 |
||||||||||||||||||||||
| ХӀалтӀизаби | |||||||||||||||||||||||
| Хъвай-хъвагӀиялъул система | Кирилликияб хъвай-хъвагӀи | ||||||||||||||||||||||
| Тайпа | Алипбаяб | ||||||||||||||||||||||
| Баккараб мацӀ | Басрияб килисаялъулаб славян мацӀ | ||||||||||||||||||||||
| Фонетикияб хӀалтӀизаби |
[a] [ɑ] [ə] |
||||||||||||||||||||||
| Алипбаялда позиция |
1 Цифрабазулаб магӀна: 1 |
||||||||||||||||||||||
| Тарих | |||||||||||||||||||||||
| ЦебетӀей | |||||||||||||||||||||||
| Период | ~900 to present | ||||||||||||||||||||||
| Ирсилал |
• Я |
||||||||||||||||||||||
| Бацал |
A Α α א ا ܐ አ Ա ա 𐌀 Ａ ᴀ |
||||||||||||||||||||||
| Транслитерациял эквивалентал | A (Латин хъвай-хъвагӀи) | ||||||||||||||||||||||
| Вариациял | (Ралагье гъоркьегӀан) | ||||||||||||||||||||||
| Цогидаб | |||||||||||||||||||||||
| Цадахъ хӀалтӀизарула | аң | ||||||||||||||||||||||
| Хурхарал тархал | 1 | ||||||||||||||||||||||
| Авар алипба | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| А | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Фонетика: | ä | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ЦӀар | а | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Расмияб вариант | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ТӀадеги хӀарпал1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Тасдикъ гьарун гьечӀел2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ^1 Алипалда гьечӀел, амма хъвай-хъвагӀиялда хӀалтӀизарулел. ^2 1952 соналъ тетраграфал хисизе рахъарал вариантал, жеги тасдикъ гьарун гьечӀел. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ТарихХисизабизе
Кириллияб А хӀарп лӀугьараб буго грек альфа (Α α) хӀарпалдаса. Басрияб славян алипбаялда гьелде абула азъ–илан, азъ (azǔ), "Дун" абураб магӀнаги бугеб. Кириллияб рикӀкӀеназул системаялда А хӀарпалъул магӀна буго 1.
ФормаХисизабизе
Тарихалда жаниб, кириллияб А хӀарпалъул букӀана батӀи-батӀияб форма. Россиялда I Пётрица граждан шрифт билӀинабуралдаса нахъе, кириллияб А хъвала латин варианталда релълъун; курсивги, мухъил формаги гьединго.
ХӀалтӀизабиХисизабизе
ГӀемерисел мацӀазда, жидеца кириллица хӀалтӀизабулел, — авар, булгар, украин, белорусс, гIурус, русин, серб, македон ва черногор мацӀал гӀадал, — кириллияб А хӀарпалъ бихьизабула рагьараб гьаракь /a/. Ингуш ва чачан мацӀазда бихьизабула гъоркьияб борхиялъул нахъисеб кьералъул лабиаллъичӀеб рагьараб /ɑ/ ва гьоркьохъеб борхиялъул гьоркьохъеб кьералул рагьараб /ə/. Тувин мацӀалда гьеб хӀарп хъван букӀине бегьула диграф гӀадинги.[2][3]
Авар мацӀалдаХисизабизе
Авар мацӀалда киса-кибего хӀалтӀизабула гъоркьияб борхиялъул гьоркьохъеб кьералъул лабиаллъичӀеб рагьараб /ä/ гьаракь бихьизабизе, мисалалъе: анцӀго, гӀадан, вац. РагӀул байбихьуда гьеб гьаракь дандчӀваларо, гьелда цебе букӀуна гьамза, амма гьеб бихьизабуларо, гьединлъидал киса-кибего рагӀабазул байбихьуда хъвала А хӀарп. Гьелдаса байбихьулеб бищун къокъаб рагӀи буго авар мацӀалда ине фигӀлуялъул тӀалабияб буссинаби: а.
ГӀурус мацӀалдаХисизабизе
ГӀурус адабияталъулаб мацӀалда А хӀарп, рагӀулӀ бугеб позициялда рекъон, цӀалула батӀи-батӀиял къагӀидабазда:
- кьабизабиялъукь (рука́ ‘квер’) — [а] гьаракь гӀадин;
- кьабизабиялда цебесеб гьижаялъулӀ (паро́м) — [ʌ] гӀадин; гьединго -ао-, -оа- ва ц. хӀарпазул дандраязда: баоба́б, коагуля́нт;
- цогидал кьабизабиялъукь гьечӀел позициязда (кьабизабиялда хадуб ва кьабизабиялде щвелалде цоялдаса цӀикӀкӀун гьизаялъе цебе) — [ə] гӀадин
- цоц-о кьабиязабул гуреб позициялда — [ɪ] гӀадин: ч'асы́ сагӀат', к сожале́нию ‘талихӀъиналъе’.
- Кьабизабиялъукь гьечӀел гьижабазда А цӀалула О хӀарпго гӀадин: «пора́» [пʌра́] 'ригь', «росла́» [рʌсла́] 'гӀолеб букӀана'.
ГӀурус рагӀаби А хӀарпалдаса байбихьулел, аслияб къагӀидаялъ руго цогида мацӀаздаса рачӀарал, цо-цо гьоркьоберехал яги гьаркьахъе абулел рагӀаби ва "а" рагӀи хутӀизегӀан.
Хурхарал хӀарпал ва цогидал релълъарал ишарабиХисизабизе
- A a : латин A хӀарп
- Α α : грек Α хӀарп
- Ă ă : латин A хӀарп бревисгун
- Â â : латин A хӀарп циркумфлексгун
- Ā ā : латин A хӀарп макронгун
- Æ æ исланд Æ хӀарп
КодалХисизабизе
Ралагье гьедингоХисизабизе
БаянкьелалХисизабизе
- ↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ "Tuvan language, alphabet and pronunciation". omniglot.com. Боси: 14 June 2016. Check date values in:
|access-date=(кумек) - ↑ Campbell, George L.; King, Gareth (24 July 2013). Compendium of the World's Languages. Routledge. ISBN 9781136258459. Боси: 14 June 2016 – via Google Books. Check date values in:
|access-date=, |date=(кумек)
АдабиятХисизабизе
- А // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- А // А — Ангоб. — М. : Советияб энциклопедия, 1969. — (КӀудияб советияб энциклопедия : [30 т.] / асл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 1).
- Карский Е. Ф. Славянская кирилловская палеография / Отв. ред. акад. В. И. Борковский. — 2-е изд., факсимильное. — Л., М. (факс.): Из-во АН СССР; из-во «Наука» (факс.), 1928, 1979 (факс.). — Гь. 181—182. — 494 с. — 2700 экз.